In a time when water scarcity, pollution, and environmental degradation are pressing challenges across India, one young changemaker is turning the tide — one pond at a time. Ramveer Tanwar, known widely as India’s Pond Man, has dedicated himself to restoring once-thriving ponds and lakes that had been reduced to dumping grounds filled with garbage, debris, and disease-carrying waste. His remarkable journey — from a corporate career to full-time environmental restoration — is a testament to the power of individual commitment and community mobilisation.
Born and raised in Dadha village of Uttar Pradesh, Ramveer grew up surrounded by vibrant ponds teeming with life — once his playground and a central part of community life. But as he grew older, he watched these water bodies gradually vanish, overtaken by filth and encroachment. The ponds where children once swam and villagers drew water slowly turned into garbage pits, reflecting a broader neglect of natural water systems across rural and urban India.
Motivated by these memories, Ramveer pursued an engineering degree and began working with a multinational company. Yet his heart remained with the neglected ponds of his homeland. What started as cleaning weeds and trash in his village pond during weekends soon evolved into a larger mission. In 2016, he made a life-altering decision — he quit his corporate job to focus entirely on environmental restoration.
Central to Ramveer’s approach is community engagement. Rather than relying solely on machinery or external agencies, he mobilises people at the grassroots level through initiatives such as Jal Chaupal, where villagers come together to discuss water conservation, understand the ecological value of wetlands, and actively participate in restoring them. This participatory approach builds a sense of ownership, ensuring that the ponds remain protected long after the restoration work is complete.
Ramveer’s efforts span multiple Indian states, including Uttar Pradesh, Uttarakhand, Haryana, Delhi, Gujarat, Madhya Pradesh and Karnataka. Along with hundreds of volunteers, he has helped revive more than 80 ponds. The work is often physically demanding and risky. Many ponds are filled with tonnes of plastic waste, construction debris, animal carcasses, and invasive weeds. Volunteers manually remove the waste, often standing in polluted water for hours, facing extreme heat, foul odours, and even encounters with snakes and scorpions.
Restoration does not stop at cleaning. Measures are taken to prevent future degradation, including fencing ponds to stop dumping, planting native vegetation around water bodies, improving natural filtration, and reintroducing aquatic life to restore biodiversity. These interventions help revive the natural balance of the ecosystem, improve groundwater recharge, and support agriculture in surrounding areas.
The transformation brought about by these efforts is visible and far-reaching. Ponds that once bred mosquitoes and posed health risks now support birds, fish, and local livelihoods. Farmers report better water availability, children have safer spaces to play, and communities are reconnecting with cultural traditions linked to water bodies that had nearly disappeared.
Ramveer Tanwar’s work has earned national recognition, including appreciation from the Prime Minister of India. Yet, he remains focused on the larger mission. He believes that many water bodies across the country still resemble landfills and that lasting change will only come when people collectively change their mindset towards natural resources.
The story of India’s Pond Man goes beyond environmental restoration. It offers a powerful model for community-led conservation, demonstrating that sustainable solutions emerge when local people take responsibility for protecting their ecosystems. At a time when climate change is intensifying water stress, Ramveer’s journey serves as a reminder that meaningful environmental action begins at the grassroots — with awareness, participation, and persistence.
भारत में जल संकट, प्रदूषण और पर्यावरणीय क्षरण जैसी गंभीर चुनौतियों के बीच एक युवा परिवर्तनकर्ता चुपचाप बदलाव ला रहा है—एक तालाब एक-एक करके। रामवीर तंवर, जिन्हें व्यापक रूप से भारत के ‘पोंड मैन’ के नाम से जाना जाता है, उन तालाबों और झीलों को पुनर्जीवित करने में जुटे हैं जो कभी जीवन से भरपूर थे लेकिन समय के साथ कचरे, मलबे और गंदगी से भरे डंपिंग ग्राउंड बन गए थे। कॉर्पोरेट करियर छोड़कर पर्यावरण संरक्षण को अपना जीवन समर्पित करना उनकी असाधारण प्रतिबद्धता और व्यक्तिगत पहल की शक्ति को दर्शाता है।
उत्तर प्रदेश के दाधा गाँव में जन्मे और पले-बढ़े रामवीर का बचपन ऐसे तालाबों के बीच बीता जो कभी समुदाय के जीवन का केंद्र हुआ करते थे। यही तालाब उनके खेल का मैदान थे और ग्रामीणों के लिए जल का महत्वपूर्ण स्रोत भी। लेकिन समय के साथ उन्होंने देखा कि ये जलस्रोत धीरे-धीरे अतिक्रमण और गंदगी के कारण गायब होते जा रहे हैं। जहाँ कभी बच्चे तैरते थे और ग्रामीण पानी भरते थे, वही तालाब कूड़े-कचरे के ढेर में बदल गए—जो प्राकृतिक जल प्रणालियों की उपेक्षा का प्रतीक बन गए।
इन अनुभवों से प्रेरित होकर रामवीर ने इंजीनियरिंग की पढ़ाई की और एक बहुराष्ट्रीय कंपनी में काम शुरू किया। हालांकि उनका मन हमेशा अपने गाँव के उपेक्षित तालाबों में ही अटका रहा। सप्ताहांत में अपने गाँव के तालाब से खरपतवार और कचरा हटाने से शुरू हुआ यह प्रयास धीरे-धीरे एक बड़े मिशन में बदल गया। वर्ष 2016 में उन्होंने एक निर्णायक फैसला लिया और पूरी तरह से पर्यावरण संरक्षण के कार्य में जुटने के लिए अपनी कॉर्पोरेट नौकरी छोड़ दी।
रामवीर की कार्यशैली का केंद्र समुदाय की भागीदारी है। वे केवल मशीनों या बाहरी एजेंसियों पर निर्भर नहीं रहते, बल्कि लोगों को जागरूक कर उन्हें स्वयं इस प्रक्रिया का हिस्सा बनाते हैं। जल चौपाल जैसी पहल के माध्यम से वे ग्रामीणों के साथ बैठकर जल संरक्षण पर चर्चा करते हैं, आर्द्रभूमियों के पारिस्थितिक महत्व को समझाते हैं और तालाबों के पुनर्जीवन में सक्रिय भागीदारी सुनिश्चित करते हैं। यह सहभागिता लोगों में स्वामित्व की भावना पैदा करती है, जिससे पुनर्जीवित तालाब लंबे समय तक सुरक्षित रहते हैं।
रामवीर का कार्य उत्तर प्रदेश, उत्तराखंड, हरियाणा, दिल्ली, गुजरात, मध्य प्रदेश और कर्नाटक सहित कई राज्यों तक फैल चुका है। सैकड़ों स्वयंसेवकों के सहयोग से वे अब तक 80 से अधिक तालाबों को पुनर्जीवित कर चुके हैं। यह कार्य आसान नहीं होता। कई तालाब प्लास्टिक कचरे, निर्माण मलबे, मृत पशुओं और घनी खरपतवार से भरे होते हैं। स्वयंसेवक घंटों तक गंदे पानी में उतरकर हाथों से कचरा निकालते हैं, जहाँ उन्हें तेज़ गर्मी, बदबू और कभी-कभी सांप-बिच्छुओं का भी सामना करना पड़ता है।
तालाबों की सफाई के साथ-साथ भविष्य में होने वाले प्रदूषण को रोकने के उपाय भी किए जाते हैं। इसके तहत तालाबों की घेराबंदी की जाती है, आसपास देशी पौधे लगाए जाते हैं, प्राकृतिक जल निस्पंदन को बेहतर बनाया जाता है और जलीय जीवन को पुनः स्थापित किया जाता है। इन प्रयासों से पारिस्थितिक संतुलन बहाल होता है, भूजल स्तर में सुधार आता है और आसपास की कृषि को भी लाभ मिलता है।
इन प्रयासों का प्रभाव स्पष्ट रूप से दिखाई देता है। जो तालाब कभी मच्छरों और बीमारियों का कारण बनते थे, वे अब पक्षियों, मछलियों और अन्य जीवों का आश्रय बन चुके हैं। किसानों को पानी की बेहतर उपलब्धता मिलने लगी है, बच्चों के लिए सुरक्षित खेल स्थल बने हैं और समुदाय फिर से उन सांस्कृतिक परंपराओं से जुड़ रहा है जो कभी इन जलस्रोतों के इर्द-गिर्द पनपती थीं।
रामवीर तंवर के कार्यों को राष्ट्रीय स्तर पर पहचान मिली है और उन्हें भारत के प्रधानमंत्री द्वारा भी सराहा गया है। इसके बावजूद वे मानते हैं कि देश में अभी भी कई जलस्रोत कचरे के ढेर बने हुए हैं। उनका विश्वास है कि वास्तविक बदलाव तभी संभव है जब समाज प्राकृतिक संसाधनों के प्रति अपनी सोच बदले और सामूहिक जिम्मेदारी अपनाए।
भारत के ‘पोंड मैन’ की यह कहानी केवल पर्यावरण संरक्षण की नहीं है, बल्कि समुदाय-आधारित सतत विकास का एक प्रभावी मॉडल प्रस्तुत करती है। जलवायु परिवर्तन के दौर में जब जल संकट और गहराता जा रहा है, रामवीर तंवर की यात्रा यह याद दिलाती है कि प्रकृति को बचाने की शुरुआत जमीनी स्तर से होती है—जागरूकता, सहभागिता और निरंतर प्रयासों के माध्यम से।
भारतामध्ये वाढता जलसंकट, प्रदूषण आणि पर्यावरणीय ऱ्हास यांसारख्या गंभीर आव्हानांच्या पार्श्वभूमीवर एक युवा परिवर्तनकर्ता शांतपणे बदल घडवून आणत आहे—एकावेळी एक तलाव. रामवीर तन्वर, ज्यांना भारताचे ‘पाँड मॅन’ म्हणून ओळखले जाते, कधी काळी जीवनाने फुललेले पण नंतर कचरा, मलबा आणि सांडपाण्याने भरलेले तलाव व जलाशय पुन्हा जिवंत करण्याचे कार्य करत आहेत. कॉर्पोरेट नोकरी सोडून पर्यावरण संवर्धनासाठी स्वतःला झोकून देणे ही त्यांच्या वैयक्तिक बांधिलकीची आणि परिवर्तन घडवण्याच्या क्षमतेची साक्ष आहे.
उत्तर प्रदेशातील दाधा गावात जन्मलेले व वाढलेले रामवीर लहानपणी अशा तलावांमध्ये रमले होते, जे गावजीवनाचा अविभाज्य भाग होते. हे तलाव त्यांचे खेळाचे मैदान होते तसेच गावकऱ्यांसाठी पाण्याचा महत्त्वाचा स्रोतही होते. मात्र काळानुसार त्यांनी पाहिले की अतिक्रमण आणि दुर्लक्षामुळे हे जलस्रोत हळूहळू नाहीसे होत गेले. जिथे कधी मुले पोहत होती आणि लोक पाणी भरत होते, ते तलाव कचऱ्याच्या ढिगाऱ्यात बदलले—नैसर्गिक जलप्रणालींकडे झालेल्या दुर्लक्षाचे प्रतीक.
या अनुभवांनी प्रेरित होऊन रामवीर यांनी अभियांत्रिकीचे शिक्षण घेतले आणि एका बहुराष्ट्रीय कंपनीत नोकरी सुरू केली. तरीही त्यांचे मन आपल्या गावातील उपेक्षित तलावांकडेच ओढ घेत होते. आठवड्याच्या शेवटी गावातील तलावातील तण व कचरा काढण्यापासून सुरू झालेला हा प्रयत्न हळूहळू एका व्यापक चळवळीत बदलला. अखेर 2016 मध्ये त्यांनी एक महत्त्वाचा निर्णय घेतला आणि संपूर्ण वेळ पर्यावरण पुनरुज्जीवनाच्या कार्यासाठी आपली कॉर्पोरेट नोकरी सोडली.
रामवीर यांच्या कामाची केंद्रबिंदू म्हणजे समुदायाचा सक्रिय सहभाग. ते केवळ यंत्रसामग्री किंवा बाह्य संस्थांवर अवलंबून राहत नाहीत, तर लोकांना जागरूक करून प्रत्यक्ष कृतीत सहभागी करतात. जल चौपालसारख्या उपक्रमांद्वारे ते गावकऱ्यांशी संवाद साधतात, जलसंवर्धनाचे महत्त्व समजावतात आणि तलाव पुनरुज्जीवनाच्या प्रक्रियेत त्यांचा सक्रिय सहभाग सुनिश्चित करतात. या पद्धतीमुळे लोकांमध्ये मालकीची भावना निर्माण होते आणि पुनरुज्जीवित तलाव दीर्घकाळ संरक्षित राहतात.
रामवीर यांचे कार्य उत्तर प्रदेश, उत्तराखंड, हरियाणा, दिल्ली, गुजरात, मध्य प्रदेश आणि कर्नाटक अशा अनेक राज्यांपर्यंत पोहोचले आहे. शेकडो स्वयंसेवकांच्या मदतीने त्यांनी आतापर्यंत ८० हून अधिक तलावांचे पुनरुज्जीवन केले आहे. हे काम अत्यंत कष्टदायक आणि धोकादायक असते. अनेक तलाव प्लास्टिक कचरा, बांधकामाचा मलबा, मृत प्राणी आणि घनदाट तणांनी भरलेले असतात. स्वयंसेवक तासन्तास दूषित पाण्यात उतरून हाताने कचरा काढतात, जिथे त्यांना तीव्र उष्णता, दुर्गंधी आणि कधी कधी साप-विंचूंचाही सामना करावा लागतो.
स्वच्छतेपुरतेच हे काम मर्यादित नसते. भविष्यातील प्रदूषण टाळण्यासाठी तलावाभोवती कुंपण घालणे, स्थानिक वनस्पतींची लागवड करणे, नैसर्गिक जल गाळणी सुधारणा करणे आणि जलचर सजीव पुन्हा सोडणे असे उपायही केले जातात. या सर्व प्रयत्नांमुळे पर्यावरणीय समतोल पुनर्स्थापित होतो, भूजल पातळी सुधारते आणि आसपासच्या शेतीला फायदा होतो.
या प्रयत्नांचा परिणाम स्पष्टपणे दिसून येतो. जे तलाव कधी मच्छर आणि आजारांचे केंद्र होते, ते आज पक्षी, मासे आणि इतर जीवांसाठी आश्रयस्थान बनले आहेत. शेतकऱ्यांना पाण्याची उपलब्धता सुधारली आहे, मुलांसाठी सुरक्षित खेळाची ठिकाणे निर्माण झाली आहेत आणि समुदाय पुन्हा एकदा त्या सांस्कृतिक परंपरांशी जोडला जात आहे, ज्या कधी या जलस्रोतांभोवती फुलत होत्या.
रामवीर तन्वर यांच्या कार्याला राष्ट्रीय पातळीवर मान्यता मिळाली असून भारताच्या पंतप्रधानांकडूनही त्यांचे कौतुक करण्यात आले आहे. तरीही त्यांचा विश्वास आहे की देशातील अनेक जलस्रोत अजूनही कचराकुंड्यांसारखेच आहेत. खरा बदल तेव्हाच घडेल, जेव्हा समाज नैसर्गिक संसाधनांकडे पाहण्याची आपली दृष्टी बदलेल आणि सामूहिक जबाबदारी स्वीकारेल.
भारताच्या ‘पाँड मॅन’ची ही कथा केवळ पर्यावरण पुनरुज्जीवनाची नसून समुदायाधारित शाश्वत संवर्धनाचा एक प्रभावी आदर्श आहे. जलवायू बदलाच्या काळात वाढत्या जलताणाच्या पार्श्वभूमीवर, रामवीर तन्वर यांचा प्रवास हे अधोरेखित करतो की निसर्गाचे रक्षण करण्याची सुरुवात स्थानिक पातळीवरच होते—जागरूकता, सहभाग आणि सातत्यपूर्ण प्रयत्नांद्वारे.
ભારતમાં વધતો જળસંકટ, પ્રદૂષણ અને પર્યાવરણીય ક્ષય જેવી ગંભીર પડકારોની વચ્ચે એક યુવાન પરિવર્તનકારી શાંતિપૂર્વક બદલાવ લાવી રહ્યો છે—એક સમયે એક તળાવ. રામવીર તંવર, જેને વ્યાપક રીતે ભારતના ‘પોન્ડ મેન’ તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, ક્યારેક જીવનથી ભરપૂર રહેલા પરંતુ સમય જતાં કચરા, મલબા અને ગંદકીથી ભરાઈ ગયેલા તળાવો અને જળાશયોનું પુનર્જીવિત કાર્ય કરી રહ્યા છે. કોર્પોરેટ કારકિર્દી છોડીને પર્યાવરણ સંરક્ષણ માટે પોતાને સમર્પિત કરવું તેમની વ્યક્તિગત પ્રતિબદ્ધતા અને પરિવર્તનની શક્તિનું દ્રષ્ટાંત છે.
ઉત્તર પ્રદેશના દાધા ગામમાં જન્મેલા અને ઉછરેલા રામવીરે પોતાનું બાળપણ એવા તળાવો વચ્ચે પસાર કર્યું હતું જે સમુદાયના જીવનનું કેન્દ્ર હતા. આ તળાવો તેમના રમણિય મેદાન હતા તેમજ ગ્રામજનો માટે પાણીનો મહત્વનો સ્ત્રોત પણ હતા. પરંતુ સમય સાથે તેમણે જોયું કે અતિક્રમણ અને અવગણનાના કારણે આ જળસ્ત્રોતો ધીમે ધીમે લુપ્ત થવા લાગ્યા. જ્યાં ક્યારેક બાળકો તળાવમાં તરતા અને લોકો પાણી ભરતા હતા, ત્યાં આજે કચરાના ઢગલા જોવા મળ્યા—જે કુદરતી જળ પ્રણાલીઓ પ્રત્યેની અવગણનાનું પ્રતીક બની ગયા.
આ અનુભવોમાંથી પ્રેરણા મેળવી રામવીરે એન્જિનિયરિંગનો અભ્યાસ કર્યો અને એક બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીમાં નોકરી શરૂ કરી. તેમ છતાં તેમનું મન હંમેશા પોતાના ગામના ઉપેક્ષિત તળાવો તરફ જ ખેંચાતું રહ્યું. સપ્તાહાંત દરમિયાન પોતાના ગામના તળાવમાંથી કચરો અને ઝાંખા કાઢવાની શરૂઆત કરેલી મહેનત ધીમે ધીમે એક વિશાળ અભિયાનમાં ફેરવાઈ. અંતે 2016માં તેમણે એક મહત્વપૂર્ણ નિર્ણય લીધો અને સંપૂર્ણ સમય માટે પર્યાવરણ પુનર્જીવિત કાર્યમાં જોડાવા પોતાની કોર્પોરેટ નોકરી છોડી દીધી.
રામવીરના કાર્યનું મુખ્ય કેન્દ્રબિંદુ છે સમુદાયની ભાગીદારી. તેઓ માત્ર મશીનો અથવા બાહ્ય સંસ્થાઓ પર આધાર રાખતા નથી, પરંતુ સ્થાનિક લોકોને જાગૃત કરીને તેમને સીધા આ પ્રક્રિયામાં જોડે છે. જળ ચૌપાલ જેવી પહેલ દ્વારા તેઓ ગ્રામજનો સાથે બેસીને જળ સંરક્ષણ પર ચર્ચા કરે છે, આદ્ર્રભૂમિના પર્યાવરણીય મહત્વને સમજાવે છે અને તળાવો પુનર્જીવિત કરવામાં સક્રિય સહભાગિતા સુનિશ્ચિત કરે છે. આ સહભાગી મોડેલ લોકોમાં માલિકીની ભાવના વિકસાવે છે, જેના કારણે પુનર્જીવિત તળાવો લાંબા સમય સુધી સુરક્ષિત રહે છે.
રામવીરના પ્રયાસો ઉત્તર પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ, હરિયાણા, દિલ્હી, ગુજરાત, મધ્ય પ્રદેશ અને કર્ણાટક સહિત અનેક રાજ્યોમાં ફેલાયેલા છે. સેકડો સ્વયંસેવકોના સહયોગથી તેમણે અત્યાર સુધી 80થી વધુ તળાવોનું પુનર્જીવિત કાર્ય કર્યું છે. આ કામ અત્યંત મહેનતભર્યું અને જોખમી પણ હોય છે. અનેક તળાવો પ્લાસ્ટિક કચરો, બાંધકામ મલબા, મૃત પશુઓ અને ઘન ઝાંખાથી ભરાયેલા હોય છે. સ્વયંસેવકો કલાકો સુધી દુષિત પાણીમાં ઉતરીને હાથોથી કચરો કાઢે છે, જ્યાં તેમને ભારે ગરમી, દુર્ગંધ અને ક્યારેક સાપ-વિછૂઓનો પણ સામનો કરવો પડે છે.
પુનર્જીવિત કાર્ય માત્ર સફાઈ સુધી સીમિત નથી. ભવિષ્યમાં પ્રદૂષણ અટકાવવા તળાવો આસપાસ વાડ લગાવવામાં આવે છે, સ્થાનિક વનસ્પતિ રોપવામાં આવે છે, કુદરતી જળ ફિલ્ટ્રેશન સુધારવામાં આવે છે અને જળચર જીવનને ફરીથી પુનઃસ્થાપિત કરવામાં આવે છે. આ તમામ પગલાંઓથી પર્યાવરણીય સંતુલન પુનઃસ્થાપિત થાય છે, ભૂગર્ભ જળ સ્તર સુધરે છે અને આસપાસની ખેતીને પણ લાભ થાય છે.
આ પ્રયાસોની અસર સ્પષ્ટપણે દેખાય છે. જે તળાવો ક્યારેક મચ્છરો અને રોગોના કેન્દ્ર હતા, તે હવે પક્ષીઓ, માછલીઓ અને અન્ય જીવજંતુઓ માટે આશ્રયસ્થાન બની ગયા છે. ખેડૂતોને પાણીની ઉપલબ્ધિમાં સુધારો અનુભવાયો છે, બાળકો માટે સુરક્ષિત રમણિય સ્થળો બન્યા છે અને સમુદાય ફરીથી તે સાંસ્કૃતિક પરંપરાઓ સાથે જોડાઈ રહ્યો છે જે ક્યારેક આ જળસ્ત્રોતોની આસપાસ વિકસતી હતી.
રામવીર તંવરનાં કાર્યોને રાષ્ટ્રીય સ્તરે ઓળખ મળી છે અને ભારતના પ્રધાનમંત્રી દ્વારા પણ તેમની પ્રશંસા કરવામાં આવી છે. તેમ છતાં તેઓ માને છે કે દેશમાં હજુ પણ અનેક જળસ્ત્રોતો કચરાના ઢગલાં સમાન છે. ખરેખર બદલાવ ત્યારે જ આવશે જ્યારે સમાજ કુદરતી સંસાધનો પ્રત્યે પોતાની દૃષ્ટિ બદલે અને સામૂહિક જવાબદારી સ્વીકારે.
ભારતના ‘પોન્ડ મેન’ની આ કહાની માત્ર પર્યાવરણ પુનર્જીવિત કરવાની નથી, પરંતુ સમુદાય આધારિત ટકાઉ સંરક્ષણનું એક પ્રભાવશાળી મોડેલ રજૂ કરે છે. જળવાયુ પરિવર્તનના યુગમાં વધતા જળતાણ વચ્ચે, રામવીર તંવરનો પ્રવાસ યાદ અપાવે છે કે કુદરતને બચાવવાની શરૂઆત સ્થાનિક સ્તરથી થાય છે—જાગૃતિ, સહભાગિતા અને સતત પ્રયાસો દ્વારા.
భారతదేశంలో పెరుగుతున్న నీటి కొరత, కాలుష్యం మరియు పర్యావరణ హ్రాసం వంటి తీవ్రమైన సవాళ్ల మధ్య ఒక యువ పరివర్తనకారి నిశ్శబ్దంగా మార్పును తీసుకువస్తున్నాడు—ఒక్కో చెరువును ఒక్కోసారి పునరుజ్జీవింపజేస్తూ. రామ్వీర్ తంవర్, విస్తృతంగా **భారతదేశపు ‘పాండ్ మాన్’**గా ప్రసిద్ధి చెందిన వ్యక్తి, ఒకప్పుడు జీవంతో కళకళలాడిన కానీ కాలక్రమేణా చెత్త, మలినాలు మరియు వ్యర్థాలతో నిండిపోయిన చెరువులు, జలాశయాలను తిరిగి జీవితం పోసే పనిలో నిమగ్నమై ఉన్నాడు. కార్పొరేట్ ఉద్యోగాన్ని వదిలి పర్యావరణ పరిరక్షణకు తన జీవితాన్ని అంకితం చేయడం ఆయన వ్యక్తిగత నిబద్ధతకు నిదర్శనం.
ఉత్తర ప్రదేశ్లోని దాధా గ్రామంలో పుట్టి పెరిగిన రామ్వీర్ చిన్నతనంలో గ్రామ జీవనానికి కేంద్రంగా ఉన్న చెరువుల మధ్యనే ఎదిగాడు. ఆ చెరువులు ఆయన ఆటస్థలాలు మాత్రమే కాకుండా గ్రామస్తులకు నీటి ముఖ్య వనరులుగా కూడా ఉండేవి. కానీ కాలక్రమేణా అక్రమ ఆక్రమణలు, నిర్లక్ష్యం కారణంగా అవి క్రమంగా మాయమవుతున్నాయన్నది ఆయన గమనించాడు. ఒకప్పుడు పిల్లలు ఈత కొట్టిన, ప్రజలు నీరు తీసుకున్న చెరువులు చెత్తకుప్పలుగా మారడం సహజ జలవ్యవస్థల పట్ల ఉన్న నిర్లక్ష్యానికి ప్రతీకగా మారాయి.
ఈ అనుభవాలే రామ్వీర్ను ప్రేరేపించాయి. ఆయన ఇంజినీరింగ్ చదివి ఒక బహుళజాతి సంస్థలో ఉద్యోగం పొందాడు. అయినప్పటికీ ఆయన మనసు ఎప్పుడూ తన గ్రామంలోని నిర్లక్ష్యానికి గురైన చెరువులవైపే మళ్లేది. వారాంతాల్లో తన గ్రామ చెరువులోని కలుపు మరియు చెత్తను తొలగించడం ద్వారా మొదలైన ప్రయత్నం క్రమంగా ఒక పెద్ద ఉద్యమంగా మారింది. చివరకు 2016లో ఆయన ఒక కీలక నిర్ణయం తీసుకుని పర్యావరణ పునరుజ్జీవనానికి పూర్తిస్థాయిలో అంకితమయ్యేందుకు తన కార్పొరేట్ ఉద్యోగాన్ని వదిలేశాడు.
రామ్వీర్ పనిలో ప్రధానంగా కనిపించే అంశం సమాజ భాగస్వామ్యం. ఆయన యంత్రాలపై లేదా బాహ్య సంస్థలపై మాత్రమే ఆధారపడకుండా, స్థానిక ప్రజలను చైతన్యపరచి వారిని ప్రత్యక్షంగా ఈ కార్యక్రమాల్లో పాల్గొనేటట్లు చేస్తాడు. జల్ చౌపాల్ వంటి కార్యక్రమాల ద్వారా గ్రామస్తులతో కలిసి కూర్చుని నీటి సంరక్షణపై చర్చలు జరిపి, తేమభూముల పర్యావరణ ప్రాముఖ్యతను వివరించి, చెరువుల పునరుద్ధరణలో వారి చురుకైన భాగస్వామ్యాన్ని నిర్ధారిస్తాడు. ఈ విధానం ప్రజల్లో స్వామ్యత భావనను పెంచి, పునరుజ్జీవింపబడిన చెరువులు దీర్ఘకాలం సంరక్షితంగా ఉండేలా చేస్తుంది.
రామ్వీర్ ప్రయత్నాలు ఉత్తర ప్రదేశ్, ఉత్తరాఖండ్, హర్యానా, ఢిల్లీ, గుజరాత్, మధ్యప్రదేశ్ మరియు కర్ణాటక వంటి అనేక రాష్ట్రాలకు విస్తరించాయి. వందలాది స్వచ్ఛంద సేవకుల సహకారంతో ఆయన ఇప్పటివరకు 80కి పైగా చెరువులను పునరుజ్జీవింపజేశాడు. ఈ పని ఎంతో కష్టతరమైనదీ, కొన్నిసార్లు ప్రమాదకరమైనదీ. చాలా చెరువులు ప్లాస్టిక్ వ్యర్థాలు, నిర్మాణ మలినాలు, మృత జంతువులు మరియు దట్టమైన కలుపుతో నిండిపోయి ఉంటాయి. స్వచ్ఛంద సేవకులు గంటల తరబడి కలుషిత నీటిలో నిలబడి చేతులతో చెత్తను తొలగిస్తారు; ఈ ప్రక్రియలో తీవ్రమైన వేడి, దుర్వాసన, కొన్నిసార్లు పాములు, తేళ్లను కూడా ఎదుర్కోవాల్సి వస్తుంది.
పునరుజ్జీవనం కేవలం శుభ్రపరిచే పనితోనే ఆగిపోదు. భవిష్యత్తులో కాలుష్యాన్ని నివారించేందుకు చెరువుల చుట్టూ కంచెలు ఏర్పాటు చేయడం, స్థానిక వృక్షాలను నాటడం, సహజ నీటి వడపోత వ్యవస్థలను మెరుగుపరచడం మరియు జలచర జీవాలను తిరిగి ప్రవేశపెట్టడం వంటి చర్యలు కూడా చేపడతారు. ఈ చర్యల వల్ల పర్యావరణ సమతుల్యత తిరిగి స్థాపించబడుతుంది, భూగర్భ జల మట్టం మెరుగుపడుతుంది మరియు పరిసర ప్రాంతాల వ్యవసాయానికి కూడా మేలు జరుగుతుంది.
ఈ ప్రయత్నాల ఫలితాలు స్పష్టంగా కనిపిస్తున్నాయి. ఒకప్పుడు దోమలు, వ్యాధులకు కేంద్రంగా ఉన్న చెరువులు ఇప్పుడు పక్షులు, చేపలు మరియు ఇతర జీవులకు ఆశ్రయంగా మారాయి. రైతులకు నీటి లభ్యత మెరుగైంది, పిల్లలకు సురక్షితమైన ఆట స్థలాలు లభించాయి మరియు ఒకప్పుడు ఈ జలవనరుల చుట్టూ వికసించిన సాంస్కృతిక సంప్రదాయాలతో సమాజం మళ్లీ అనుసంధానమవుతోంది.
రామ్వీర్ తంవర్ చేసిన కృషికి జాతీయ స్థాయిలో గుర్తింపు లభించింది, భారత ప్రధానమంత్రి కూడా ఆయన సేవలను ప్రశంసించారు. అయినప్పటికీ దేశంలో ఇంకా అనేక జలవనరులు చెత్తకుప్పలుగానే ఉన్నాయని ఆయన భావిస్తున్నారు. సహజ వనరుల పట్ల మన దృష్టికోణం మారినప్పుడే నిజమైన మార్పు సాధ్యమవుతుందని ఆయన నమ్మకం.
భారతదేశపు ‘పాండ్ మాన్’ కథ కేవలం పర్యావరణ పునరుజ్జీవన కథ మాత్రమే కాదు, సమాజ ఆధారిత స్థిరమైన సంరక్షణకు ఒక శక్తివంతమైన నమూనా. వాతావరణ మార్పు నేపథ్యంలో నీటి ఒత్తిడి పెరుగుతున్న ఈ కాలంలో, రామ్వీర్ తంవర్ ప్రయాణం మనకు గుర్తు చేస్తోంది—ప్రకృతిని రక్షించే ప్రయత్నాలు స్థానిక స్థాయి నుంచే మొదలవుతాయి; అవి అవగాహన, భాగస్వామ్యం మరియు నిరంతర శ్రమతోనే సాధ్యమవుతాయి.
ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಜಲಾಭಾವ, ಮಾಲಿನ್ಯ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ ಹಾನಿಯಂತಹ ಗಂಭೀರ ಸವಾಲುಗಳ ನಡುವೆ ಒಬ್ಬ ಯುವ ಪರಿವರ್ತಕ ಮೌನವಾಗಿ ಬದಲಾವಣೆ ತರುತ್ತಿದ್ದಾನೆ—ಒಂದೊಂದೇ ಕೆರೆಯನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸುತ್ತಾ. ರಾಮವೀರ್ ತಂವರ, ವ್ಯಾಪಕವಾಗಿ ಭಾರತದ ‘ಪಾಂಡ್ ಮ್ಯಾನ್’ ಎಂದು ಪರಿಚಿತರಾಗಿರುವವರು, ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಜೀವಂತವಾಗಿದ್ದ ಆದರೆ ಕಾಲಕ್ರಮೇಣ ಕಸದ, ಮಲಿನತೆ ಮತ್ತು ತ್ಯಾಜ್ಯಗಳಿಂದ ತುಂಬಿ ಡಂಪಿಂಗ್ ಸ್ಥಳಗಳಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟ ಕೆರೆಗಳು ಮತ್ತು ಜಲಾಶಯಗಳಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಜೀವ ತುಂಬುತ್ತಿದ್ದಾರೆ. ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಉದ್ಯೋಗವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿ ಪರಿಸರ ಸಂರಕ್ಷಣೆಗೆ ತಮ್ಮ ಜೀವನವನ್ನು ಅರ್ಪಿಸಿರುವುದು ಅವರ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಬದ್ಧತೆ ಮತ್ತು ಬದಲಾವಣೆ ತರಬಲ್ಲ ಶಕ್ತಿಯ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿದೆ.
ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶದ ದಾಧಾ ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿ ಜನಿಸಿ ಬೆಳೆದ ರಾಮವೀರ್, ಬಾಲ್ಯದಲ್ಲಿ ಸಮುದಾಯದ ಜೀವನದ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದ್ದ ಕೆರೆಗಳ ಮಧ್ಯೆ ಬೆಳೆದವರು. ಅವೇ ಕೆರೆಗಳು ಅವರ ಆಟದ ಮೈದಾನವಾಗಿದ್ದವು ಮತ್ತು ಗ್ರಾಮಸ್ಥರಿಗೆ ನೀರಿನ ಪ್ರಮುಖ ಮೂಲವಾಗಿದ್ದವು. ಆದರೆ ಸಮಯದ ಜೊತೆಗೆ ಅಕ್ರಮ ಆಕ್ರಮಣಗಳು ಮತ್ತು ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯದಿಂದಾಗಿ ಈ ಜಲಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು ನಿಧಾನವಾಗಿ ನಾಶವಾಗುತ್ತಿರುವುದನ್ನು ಅವರು ನೋಡಿದರು. ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಮಕ್ಕಳು ಈಜುತ್ತಿದ್ದ ಮತ್ತು ಜನರು ನೀರು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತಿದ್ದ ಕೆರೆಗಳು ಕಸದ ಗುಡ್ಡಗಳಾಗಿ ಮಾರ್ಪಟ್ಟವು—ಇದು ಪ್ರಕೃತಿಯ ಜಲವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಮೇಲಿನ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯದ ಪ್ರತೀಕವಾಗಿದೆ.
ಈ ಅನುಭವಗಳಿಂದ ಪ್ರೇರಿತರಾಗಿ ರಾಮವೀರ್ ಎಂಜಿನಿಯರಿಂಗ್ ಶಿಕ್ಷಣ ಪಡೆದು ಒಂದು ಬಹುರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಕಂಪನಿಯಲ್ಲಿ ಉದ್ಯೋಗ ಆರಂಭಿಸಿದರು. ಆದರೂ ಅವರ ಮನಸ್ಸು ಯಾವಾಗಲೂ ತಮ್ಮ ಗ್ರಾಮದ ನಿರ್ಲಕ್ಷಿತ ಕೆರೆಗಳತ್ತಲೇ ಇದ್ದಿತು. ವಾರಾಂತ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಗ್ರಾಮದ ಕೆರೆಯಿಂದ ಕಸ ಮತ್ತು ಗಿಡಮೂಲಿಕೆಗಳನ್ನು ತೆಗೆಯುವುದರಿಂದ ಆರಂಭವಾದ ಈ ಪ್ರಯತ್ನ ಕ್ರಮೇಣ ಒಂದು ದೊಡ್ಡ ಚಳವಳಿಯಾಗಿ ಬೆಳೆದಿತು. ಕೊನೆಗೆ 2016ರಲ್ಲಿ ಅವರು ಒಂದು ಮಹತ್ವದ ನಿರ್ಧಾರ ತೆಗೆದುಕೊಂಡು, ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಪರಿಸರ ಪುನರುಜ್ಜೀವನ ಕಾರ್ಯಕ್ಕೆ ತೊಡಗಿಕೊಳ್ಳಲು ತಮ್ಮ ಕಾರ್ಪೊರೇಟ್ ಉದ್ಯೋಗವನ್ನು ತ್ಯಜಿಸಿದರು.
ರಾಮವೀರ್ ಅವರ ಕಾರ್ಯದ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ಸಮುದಾಯದ ಸಕ್ರಿಯ ಭಾಗವಹಿಸುವಿಕೆ ಇದೆ. ಅವರು ಕೇವಲ ಯಂತ್ರೋಪಕರಣಗಳು ಅಥವಾ ಹೊರಗಿನ ಸಂಸ್ಥೆಗಳ ಮೇಲೆ ಅವಲಂಬಿಸದೆ, ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರನ್ನು ಜಾಗೃತಗೊಳಿಸಿ ಅವರನ್ನು ನೇರವಾಗಿ ಈ ಕಾರ್ಯದಲ್ಲಿ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಜಲ್ ಚೌಪಾಲ್ಂತಹ ಉಪಕ್ರಮಗಳ ಮೂಲಕ ಗ್ರಾಮಸ್ಥರೊಂದಿಗೆ ಕೂತು ಜಲಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಬಗ್ಗೆ ಚರ್ಚೆ ನಡೆಸಿ, ತೇವಭೂಮಿಗಳ ಪರಿಸರ ಮಹತ್ವವನ್ನು ವಿವರಿಸಿ, ಕೆರೆಗಳ ಪುನರುಜ್ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅವರ ಸಕ್ರಿಯ ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವಿಕೆಯನ್ನು ಖಚಿತಪಡಿಸುತ್ತಾರೆ. ಈ ವಿಧಾನ ಜನರಲ್ಲಿ ಮಾಲೀಕತ್ವದ ಭಾವನೆ ಬೆಳೆಸಿ, ಪುನರುಜ್ಜೀವಿತ ಕೆರೆಗಳು ದೀರ್ಘಕಾಲ ಸಂರಕ್ಷಿತವಾಗಿರುವಂತೆ ಮಾಡುತ್ತದೆ.
ರಾಮವೀರ್ ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಉತ್ತರ ಪ್ರದೇಶ, ಉತ್ತರಾಖಂಡ, ಹರಿಯಾಣ, ದೆಹಲಿ, ಗುಜರಾತ್, ಮಧ್ಯ ಪ್ರದೇಶ ಮತ್ತು ಕರ್ನಾಟಕ ಸೇರಿದಂತೆ ಹಲವು ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ವಿಸ್ತರಿಸಿಕೊಂಡಿವೆ. ನೂರಾರು ಸ್ವಯಂಸೇವಕರ ಸಹಕಾರದೊಂದಿಗೆ ಅವರು ಈಗಾಗಲೇ 80ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಕೆರೆಗಳನ್ನು ಪುನರುಜ್ಜೀವನಗೊಳಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಈ ಕೆಲಸ ಬಹಳ ಶ್ರಮಸಾಧ್ಯ ಮತ್ತು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಅಪಾಯಕಾರಿಯೂ ಆಗಿರುತ್ತದೆ. ಅನೇಕ ಕೆರೆಗಳು ಪ್ಲಾಸ್ಟಿಕ್ ತ್ಯಾಜ್ಯ, ನಿರ್ಮಾಣ ಮಲಿನತೆ, ಮೃತ ಪ್ರಾಣಿಗಳು ಮತ್ತು ದಟ್ಟವಾದ ಕಾಡುಗಿಡಗಳಿಂದ ತುಂಬಿರುತ್ತವೆ. ಸ್ವಯಂಸೇವಕರು ಗಂಟೆಗಳ ಕಾಲ ಮಲಿನ ನೀರಿನಲ್ಲಿ ನಿಂತು ಕೈಗಳಿಂದಲೇ ಕಸವನ್ನು ತೆಗೆಯುತ್ತಾರೆ; ಈ ಸಂದರ್ಭಗಳಲ್ಲಿ ಅವರಿಗೆ ತೀವ್ರ ಬಿಸಿಲು, ದುರ್ವಾಸನೆ ಮತ್ತು ಕೆಲವೊಮ್ಮೆ ಹಾವುಗಳು, ಚೇಳುಗಳನ್ನೂ ಎದುರಿಸಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ.
ಪುನರುಜ್ಜೀವನವು ಕೇವಲ ಸ್ವಚ್ಛಗೊಳಿಸುವಿಕೆಯಲ್ಲಿ ನಿಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲ. ಭವಿಷ್ಯದಲ್ಲಿ ಮಾಲಿನ್ಯವನ್ನು ತಡೆಯಲು ಕೆರೆಗಳ ಸುತ್ತ ಬೇಲಿ ಹಾಕುವುದು, ಸ್ಥಳೀಯ ಸಸ್ಯಗಳನ್ನು ನೆಡುವುದು, ಸಹಜ ಜಲ ಶೋಧನೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಯನ್ನು ಸುಧಾರಿಸುವುದು ಮತ್ತು ಜಲಚರ ಜೀವಿಗಳನ್ನು ಮರು ಪರಿಚಯಿಸುವಂತಹ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಳ್ಳಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಎಲ್ಲಾ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಪರಿಸರ ಸಮತೋಲನವನ್ನು ಮರುಸ್ಥಾಪಿಸಿ, ಭೂಗರ್ಭ ಜಲಮಟ್ಟವನ್ನು ಸುಧಾರಿಸುತ್ತವೆ ಮತ್ತು ಸುತ್ತಮುತ್ತಲಿನ ಕೃಷಿಗೂ ಸಹಕಾರಿಯಾಗುತ್ತವೆ.
ಈ ಪ್ರಯತ್ನಗಳ ಪರಿಣಾಮಗಳು ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಕಾಣಿಸುತ್ತಿವೆ. ಒಂದು ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸೊಳ್ಳೆಗಳು ಮತ್ತು ರೋಗಗಳ ಕೇಂದ್ರವಾಗಿದ್ದ ಕೆರೆಗಳು ಇಂದು ಪಕ್ಷಿಗಳು, ಮೀನುಗಳು ಮತ್ತು ಇತರೆ ಜೀವಿಗಳಿಗೆ ಆಶ್ರಯವಾಗಿವೆ. ರೈತರಿಗೆ ನೀರಿನ ಲಭ್ಯತೆ ಉತ್ತಮಗೊಂಡಿದೆ, ಮಕ್ಕಳಿಗೆ ಸುರಕ್ಷಿತ ಆಟದ ಸ್ಥಳಗಳು ಲಭ್ಯವಾಗಿವೆ ಮತ್ತು ಸಮುದಾಯವು ಒಮ್ಮೆ ಈ ಜಲಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳ ಸುತ್ತ ಅರಳುತ್ತಿದ್ದ ಸಾಂಸ್ಕೃತಿಕ ಪರಂಪರೆಯೊಂದಿಗೆ ಮತ್ತೆ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದುತ್ತಿದೆ.
ರಾಮವೀರ್ ತಂವರ ಅವರ ಕಾರ್ಯಗಳಿಗೆ ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಗುರುತಿನೂ ದೊರೆತಿದೆ; ಭಾರತದ ಪ್ರಧಾನಮಂತ್ರಿ ಕೂಡ ಅವರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳನ್ನು ಶ್ಲಾಘಿಸಿದ್ದಾರೆ. ಆದರೂ ದೇಶದಾದ್ಯಂತ ಇನ್ನೂ ಅನೇಕ ಜಲಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳು ಕಸದ ಗುಡ್ಡಗಳಾಗಿಯೇ ಉಳಿದಿವೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಅವರಿಗೆ ಇದೆ. ಸಹಜ ಸಂಪನ್ಮೂಲಗಳತ್ತ ಸಮಾಜದ ದೃಷ್ಟಿಕೋಣ ಬದಲಾಗದೆ ನಿಜವಾದ ಬದಲಾವಣೆ ಸಾಧ್ಯವಿಲ್ಲ ಎಂಬುದು ಅವರ ಅಭಿಪ್ರಾಯ.
ಭಾರತದ ‘ಪಾಂಡ್ ಮ್ಯಾನ್’ ಅವರ ಕಥೆ ಕೇವಲ ಪರಿಸರ ಪುನರುಜ್ಜೀವನದ ಕಥೆಯಲ್ಲ; ಇದು ಸಮುದಾಯ ಆಧಾರಿತ ಶಾಶ್ವತ ಸಂರಕ್ಷಣೆಯ ಒಂದು ಶಕ್ತಿಶಾಲಿ ಮಾದರಿಯಾಗಿದೆ. ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯಿಂದ ಜಲ ಒತ್ತಡ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿರುವ ಈ ಕಾಲದಲ್ಲಿ, ರಾಮವೀರ್ ತಂವರ ಅವರ ಪ್ರಯಾಣ ನಮಗೆ ನೆನಪಿಸುತ್ತದೆ—ಪ್ರಕೃತಿಯನ್ನು ರಕ್ಷಿಸುವ ಪ್ರಯತ್ನಗಳು ಸ್ಥಳೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲೇ ಆರಂಭವಾಗುತ್ತವೆ; ಅವು ಜಾಗೃತಿ, ಪಾಲ್ಗೊಳ್ಳುವಿಕೆ ಮತ್ತು ನಿರಂತರ ಪ್ರಯತ್ನಗಳ ಮೂಲಕವೇ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುತ್ತವೆ.
A CSR Initiative of
Designed and Executed by
Implemented by
Technology is a useful servant, but a dangerous master, it was rightly said. Electronic devices have grown into an inevitable part of our daily lives.
Leave A Comment