India has set in motion an ambitious push to restore its fragile coastal ecosystems, with more than 22,500 hectares of land already brought under the umbrella of the Mangrove Initiative for Shoreline Habitats and Tangible Incomes (MISHTI) scheme, and a remarkable 85 percent of that area concentrated in the state of Gujarat. The nationwide programme targets large‑scale mangrove restoration and conservation, signalling a significant step in coastal resilience and biodiversity regeneration.
भारत ने अपनी कमजोर तटीय पारिस्थितिकी तंत्रों को पुनर्स्थापित करने के लिए महत्वाकांक्षी कदम उठाए हैं। 22,500 हेक्टेयर से अधिक भूमि अब मैंग्रोव इनिशिएटिव फॉर शोरलाइन हैबिटैट्स एंड टैंगिबल इनकम (MISHTI) योजना के तहत शामिल हो चुकी है, और इसका 85 प्रतिशत क्षेत्र गुजरात में केंद्रित है। यह राष्ट्रीय स्तर पर मैंग्रोव पुनरुद्धार और संरक्षण के लिए एक महत्वपूर्ण कदम है।
मैंग्रोव पारिस्थितिक तंत्र समुद्र तटों की सुरक्षा की पहली पंक्ति के रूप में कार्य करते हैं—लहरों के प्रभाव को कम करना, तलछट स्थिरीकरण, समुद्री जैव विविधता को बनाए रखना और कार्बन को अवशोषित करना। MISHTI योजना इसी उद्देश्य से तैयार की गई है ताकि संवेदनशील तटीय क्षेत्रों में बड़े पैमाने पर पुनरुद्धार को प्रोत्साहित किया जा सके। गुजरात में लगभग 19,000 हेक्टेयर भूमि पहले ही इस योजना के तहत पुनर्स्थापन या वनीकरण में लायी गई है।
MISHTI योजना का उद्देश्य स्थानीय समुदायों के लिए वास्तविक आय सुनिश्चित करना भी है। पुनर्स्थापन कार्यों को रोजगार से जोड़ा गया है: मैंग्रोव आधारित मछली पालन, इको‑टूरिज्म, सामुदायिक नर्सरी और टिकाऊ संसाधन उपयोग। इस तरह पर्यावरणीय लक्ष्यों को आर्थिक प्रोत्साहनों के साथ जोड़ा गया है, जिससे समुदायों की दीर्घकालिक भागीदारी सुनिश्चित होती है।
हालांकि प्रगति उत्साहजनक है, कार्य अभी भी विशाल है। भारत में कुल मैंग्रोव क्षेत्र 5,000 वर्ग किमी से कम है। तटीय पारिस्थितिक तंत्र को पुनर्स्थापित करना तकनीकी रूप से चुनौतीपूर्ण है: समुद्र का नमकीन पानी, तटीय कटाव, समुद्र स्तर में वृद्धि और औद्योगिक/बंदरगाह विकास जटिलताएँ पैदा करते हैं।
MISHTI की यह पहल दर्शाती है कि प्रकृति आधारित समाधान जलवायु‑सहनशीलता के लिए आवश्यक हैं। मैंग्रोव तटीय राज्यों के लिए प्राकृतिक सुरक्षा कवच हैं और पारिस्थितिक, आर्थिक और जलवायु लाभ एक साथ प्रदान करते हैं। गुजरात की सफलता अन्य राज्यों के लिए मॉडल पेश करती है, जिसे अन्य संवेदनशील तटीय क्षेत्रों में दोहराया जा सकता है।
MISHTI योजना के तहत 22,500 हेक्टेयर से अधिक भूमि शामिल होने और गुजरात की अग्रणी भूमिका के साथ भारत अपने तटीय हरे बेल्ट को पुनर्स्थापित करने की दिशा में तेजी से कदम बढ़ा रहा है। चुनौती बड़ी है, लेकिन पारिस्थितिकी, समुदाय और नीति की शक्ति इसे संभव बना रही है।
भारताने आपल्या संवेदनशील तटीय परिसंस्थांचे पुनर्स्थापन करण्यासाठी महत्वाकांक्षी पाऊल उचलले आहे. 22,500 हेक्टरपेक्षा जास्त जमीन मॅंग्रोव्ह इनिशिएटिव्ह फॉर शोरलाइन हॅबिटॅट्स अँड टॅंगिबल इनकम (MISHTI) योजनेअंतर्गत समाविष्ट झाली असून, त्यातील 85 टक्के क्षेत्र गुजरातमध्ये केंद्रित आहे. हा राष्ट्रीय स्तरावर मॅंग्रोव्ह पुनरुत्थान आणि संवर्धनासाठी एक महत्त्वाचा टप्पा आहे.
मॅंग्रोव्ह परिसंस्था समुद्रकिनाऱ्याच्या संरक्षणाची प्रथम ओळ आहेत—लाटांचे परिणाम कमी करणे, तलछट स्थिरीकरण, समुद्री जैवविविधता जपणे आणि कार्बन शोषणे. MISHTI योजना संवेदनशील तटीय भागांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर पुनरुत्थानास प्रोत्साहन देण्यासाठी रचण्यात आली आहे. गुजरातमध्ये सुमारे 19,000 हेक्टर जमीन या योजनेअंतर्गत पुनर्स्थापनासाठी वापरण्यात आली आहे.
MISHTI योजनेचा उद्देश स्थानिक समुदायांसाठी खऱ्या उत्पन्नाची हमी देणे आहे. पुनर्स्थापन कार्यांसह रोजगाराचे पर्याय जोडले गेले आहेत: मॅंग्रोव्ह आधारित मत्स्यपालन, इको‑टुरिझम, सामुदायिक नर्सरी आणि टिकाऊ संसाधन वापर. पर्यावरणीय लक्ष्ये आर्थिक प्रोत्साहनांसह जोडल्यामुळे समुदायांची दीर्घकालीन सहभागिता सुनिश्चित होते.
प्रगती उत्साहवर्धक असली तरी काम विशाल आहे. भारतातील एकूण मॅंग्रोव्ह क्षेत्र 5,000 चौ.कि.मी. पेक्षा कमी आहे. तटीय परिसंस्था पुनर्स्थापित करणे तांत्रिकदृष्ट्या आव्हानात्मक आहे: समुद्राचे मिठाचे पाणी, तटीय कटाव, समुद्र पातळी वाढ आणि औद्योगिक/बंदर विकास जटिलता निर्माण करतात.
MISHTI चा व्यापक अंमलबजावणी हे दर्शवते की नैसर्गिक उपाय जलवायु सहनशीलतेसाठी अत्यावश्यक आहेत. मॅंग्रोव्ह तटीय राज्यांसाठी नैसर्गिक संरक्षक आहेत आणि पर्यावरणीय, आर्थिक व हवामान लाभ एकत्र देतात. गुजरातची यशस्वी उदाहरणे इतर राज्यांसाठी मार्गदर्शक ठरतात.
MISHTI योजनेअंतर्गत 22,500 हेक्टरपेक्षा जास्त जमीन समाविष्ट झाल्याने आणि गुजरातच्या आघाडीमुळे भारत तटीय हरित पट्ट्यांचे पुनर्स्थापन करण्यास वेगाने पुढे जात आहे. आव्हाने मोठी आहेत, पण परिसंस्था, समुदाय आणि धोरणात्मक निर्णय यांचा समन्वय आशेचा संदेश देतो.
ભારતે પોતાની નાજુક તટીય પરિસ્થિતિકી તંત્રોને પુનઃસ્થાપિત કરવા માટે મહત્ત્વાકાંક્ષી પગલાં લીધા છે. 22,500 હેક્ટરથી વધુ જમીન મૅંગ્રોવ ઇનિશિએટિવ ફોર શોરલાઇન હેબિટેટ્સ એન્ડ ટેંગિબલ ઇન્કમ (MISHTI) યોજનામાં સામેલ થઈ છે, જેમાંથી 85 ટકા વિસ્તાર ગુજરાતમાં કેન્દ્રિત છે. આ રાષ્ટ્રીય સ્તરે મૅંગ્રોવ પુનરુપસ્થાપન માટે મહત્વપૂર્ણ પગલું છે.
મૅંગ્રોવ પરિસ્થિતિકી તંત્ર તટીય વિસ્તારમાં પ્રથમ કક્ષાના રક્ષણ તરીકે કાર્ય કરે છે—તરંગોનું પ્રભાવ ઘટાડવું, તળછટને સ્થિર કરવી, સમુદ્રી જીવ વૈવિધ્ય જાળવવું અને કાર્બન શોષવું. MISHTI યોજના સંવેદનશીલ તટીય વિસ્તારોમાં મોટા પાયે પુનરુપસ્થાપનને પ્રોત્સાહિત કરવા માટે રચવામાં આવી છે. ગુજરાતમાં લગભગ 19,000 હેક્ટર જમીન આ યોજના હેઠળ પુનઃસ્થાપિત કરી લેવામાં આવી છે.
MISHTI યોજનાનો હેતુ સ્થાનિક સમુદાય માટે વાસ્તવિક આવક સુનિશ્ચિત કરવો છે. પુનરુપસ્થાપન સાથે રોજગારની તક જોડવામાં આવી છે: મૅંગ્રોવ આધારિત માછલીપાલન, ઇકો‑ટુરિઝમ, સમુદાય નર્સરી અને ટકાઉ સંસાધનોનો ઉપયોગ. પર્યાવરણીય લક્ષ્યોને આર્થિક પ્રોત્સાહન સાથે જોડવાથી સમુદાયની લાંબા ગાળાની ભાગીદારી સુનિશ્ચિત થાય છે.
પ્રગતિ ઉત્સાહજનક છે, પરંતુ કાર્ય વિશાળ છે. ભારતનું કુલ મૅંગ્રોવ વિસ્તાર 5,000 કિ.મી.²થી ઓછું છે. તટીય પરિસ્થિતિકી પુનરુપસ્થાપિત કરવી ટેકનિકલી મુશ્કેલ છે: સમુદ્રની ખારીપાણીની પ્રવાહીતા, તટીય કટાવ, સમુદ્રસ્તર વધારો અને ઔદ્યોગિક/બંદર વિકાસ જટિલતા લાવે છે.
MISHTI કાર્યક્રમ દર્શાવે છે કે કુદરતી આધારિત ઉકેલો કાયમી સહનશીલતા માટે જરૂરી છે. મૅંગ્રોવ તટીય રાજ્યો માટે કુદરતી રક્ષણ છે અને પર્યાવરણીય, આર્થિક અને હવામાન લાભ આપે છે. ગુજરાતનું મોડેલ અન્ય રાજ્યો માટે માર્ગદર્શક છે.
MISHTI હેઠળ 22,500 હેક્ટરથી વધુ જમીન આવરી લેવામાં આવી છે અને ગુજરાતની આગેવાની સાથે ભારત તટીય લીલા પટ્ટા પુનરુપસ્થાપિત કરવામાં ઝડપથી આગળ વધી રહ્યું છે. પડકારો મોટા છે, પરંતુ પર્યાવરણીય, સમુદાય અને નીતિ સંકલન આશા પ્રગટાવે છે.
భారతదేశం తన సున్నితమైన తీర ప్రాంత పర్యావరణ వ్యవస్థలను పునరుద్ధరించడానికి ప్రాముఖ్యత కలిగిన అడుగులు వేసింది. 22,500 హెక్టర్లకుపైగా భూమి మాంగ్రోవ్ ఇనిషియేటివ్ ఫర్ షోర్లైన్ హాబిటాట్స్ అండ్ టేంజిబుల్ ఇన్కమ్ (MISHTI) పథకంలో భాగమైంది, దాంట్లో 85 శాతం భూమి గుజరాత్లో ఉంది. ఇది మాంగ్రోవ్ పునరుద్ధరణ మరియు సంరక్షణలో ఒక కీలక దశ.
మాంగ్రోవ్ వ్యవస్థలు తీర ప్రాంతానికి మొదటి రక్షణ పంక్తిగా ఉంటాయి—తరంగాల ప్రభావాన్ని తగ్గించడం, మట్టిని స్థిరీకరించడం, సముద్ర జీవ వైవిధ్యాన్ని కాపాడడం, మరియు కార్బన్ శోషణ. MISHTI పథకం తీర ప్రాంతాల్లో పెద్ద ప్యామానులో పునరుద్ధరణకు ప్రోత్సాహం ఇవ్వడానికి రూపొందించబడింది. గుజరాత్లో సుమారు 19,000 హెక్టర్ల భూమిని ఈ పథకం కింద పునరుద్ధరించడం జరిగింది.
MISHTI పథకం స్థానిక సముదాయాలకు నిర్ధిష్ట ఆదాయం కల్పించడానికి లక్ష్యంగా ఉంది. పునరుద్ధరణ ప్రయత్నాలు ఉపాధితో అనుసంధానించబడ్డాయి: మాంగ్రోవ్ ఆధారిత చేపల పెంపకం, ఈకో‑టూరిజం, సామాజిక నర్సరీలు, మరియు సుస్థిర వనరుల వినియోగం.
ప్రముఖమైన పురోగతి ఉన్నప్పటికీ, పని విస్తీర్ణంగా ఉంది. భారతదేశంలో మొత్తం మాంగ్రోవ్ కవర్ 5,000 కిమీ² కన్నా తక్కువ. పునరుద్ధరణ సవాళ్లతో కూడినది: ఉప్పు ప్రవాహం, తీరాల విపత్తులు, సముద్రస్థాయి పెరుగుదల, మరియు పరిశ్రమ/పోర్ట్ అభివృద్ధి.
MISHTI పథకం ప్రకృతి ఆధారిత పరిష్కారాలు కీలకమని చూపిస్తుంది. మాంగ్రోవ్ తీర ప్రాంత రక్షణలో సహాయపడతాయి మరియు పర్యావరణ, ఆర్థిక, మరియు వాతావరణ లాభాలు కల్పిస్తాయి. గుజరాత్ యొక్క విజయం ఇతర రాష్ట్రాలకు నమూనా.
MISHTI పథకం కింద 22,500 హెక్టర్లకు పైగా భూమి పునరుద్ధరించబడింది మరియు గుజరాత్ ఆధ్వర్యంలో భారతదేశం తీర ప్రాంత ఆకుపచ్చ పట్టాలు పునరుద్ధరించడంలో వేగంగా అడుగులు వేస్తుంది. సవాళ్లు పెద్దవీ అయినా, పర్యావరణ, సముదాయ మరియు విధాన సమన్వయం ఆశాజనకంగా ఉంది.
ಭಾರತ ತನ್ನ ಸೊಗಸಾದ ತೀರ ಪ್ರದೇಶ ಪರಿಸರ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳನ್ನು ಪುನರುತ್ಪಾದನೆ ಮಾಡಲು ಮಹತ್ವಾಕಾಂಕ್ಷಿ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಕೈಗೊಂಡಿದೆ. 22,500 ಹೆಕ್ಟರ್ಗೆ ಅಧಿಕ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಮ್ಯಾಂಗ್ರೋವ್ ಇನಿಷಿಯೇಟಿವ್ ಫಾರ್ ಶೋರ್ಲೈನ್ ಹ್ಯಾಬಿಟ್ಯಾಟ್ಸ್ ಮತ್ತು ಟೆಂಜಿಬಲ್ ಇನ್ಕಮ್ (MISHTI) ಯೋಜನೆ ಅಡಿಯಲ್ಲಿ ಸೇರಿಸಲಾಗಿದೆ, ಇದರಲ್ಲಿ 85 ಶತಾಂಕ ಭೂಮಿ ಗುಜರಾತ್ನಲ್ಲಿ ಇದೆ. ಇದು ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಮ್ಯಾಂಗ್ರೋವ್ ಪುನರುತ್ಪಾದನೆ ಮತ್ತು ಸಂರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರಮುಖ ಹಂತವಾಗಿದೆ.
ಮ್ಯಾಂಗ್ರೋವ್ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ತೀರ ಪ್ರದೇಶಗಳ ರಕ್ಷಣೆಯ ಮೊದಲ ಶ್ರೇಣಿಯಾಗಿವೆ—ತರಂಗ ಪರಿಣಾಮ ಕಡಿಮೆ ಮಾಡುವುದು, ಮಣ್ಣು ಸ್ಥಿರಗೊಳಿಸುವುದು, ಸಮುದ್ರ ಜೀವ ವೈವಿಧ್ಯ ಕಾಯ್ದುಕೊಳ್ಳುವುದು ಮತ್ತು ಕಾರ್ಬನ್ ಶೋಷಣೆ. MISHTI ಯೋಜನೆ ತೀರ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ ದೊಡ್ಡ ಮಟ್ಟದ ಪುನರುತ್ಪಾದನೆಗೆ ಉತ್ತೇಜನ ನೀಡಲು ರೂಪಗೊಳ್ಳಲಾಗಿದೆ. ಗುಜರಾತ್ನಲ್ಲಿ ಸುಮಾರು 19,000 ಹೆಕ್ಟರ್ ಭೂಮಿಯನ್ನು ಈ ಯೋಜನೆಯಡಿ ಪುನರುತ್ಪಾದನೆ ಮಾಡಲಾಗಿದೆ.
MISHTI ಯೋಜನೆಯು ಸ್ಥಳೀಯ ಸಮುದಾಯಗಳಿಗೆ ವಾಸ್ತವಿಕ ಆದಾಯ ನೀಡಲು ಉದ್ದೇಶಿಸಿದೆ. ಪುನರುತ್ಪಾದನೆ ಕಾರ್ಯಗಳನ್ನು ಉದ್ಯೋಗದೊಂದಿಗೆ ಸಂಪರ್ಕಿಸಲಾಗಿದೆ: ಮ್ಯಾಂಗ್ರೋವ್ ಆಧಾರಿತ ಮೀನುಗಾರಿಕೆ, ಇಕೋ‑ಟುರಿಸಂ, ಸಮುದಾಯ ನರ್ಸರಿ, ಮತ್ತು ಸಸ್ಥಿರ ಸಂಪನ್ಮೂಲ ಬಳಕೆ.
ಪ್ರಗತಿ ಪ್ರೋತ್ಸಾಹಕಾರಿಯಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಕೆಲಸವು ವಿಸ್ತಾರವಾಗಿದೆ. ಭಾರತದ ಒಟ್ಟು ಮ್ಯಾಂಗ್ರೋವ್ ಪ್ರದೇಶ 5,000 ಚ.ಕಿ.ಮೀ. ಕ್ಕಿಂತ ಕಡಿಮೆ. ಪುನರುತ್ಪಾದನೆ ತಾಂತ್ರಿಕವಾಗಿ ಸವಾಲುಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ: ಉಪ್ಪಿನ ನೀರು, ತೀರ ಆಧಾರ ಹಾನಿ, ಸಮುದ್ರಮಟ್ಟ ಏರಿಕೆ, ಮತ್ತು ಕೈಗಾರಿಕಾ/ಬಂದರ್ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ.
MISHTI ಯೋಜನೆಯು ಪ್ರಕೃತಿ ಆಧಾರಿತ ಪರಿಹಾರಗಳು ಅಗತ್ಯವಿರುವುದನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತದೆ. ಮ್ಯಾಂಗ್ರೋವ್ ತೀರ ಪ್ರದೇಶ ರಕ್ಷಣೆಯಲ್ಲಿ ಸಹಾಯ ಮಾಡುತ್ತದೆ ಮತ್ತು ಪರಿಸರ, ಆರ್ಥಿಕ, ಹವಾಮಾನ ಲಾಭ ನೀಡುತ್ತದೆ. ಗುಜರಾತ್ ಯಶಸ್ಸು ಇತರ ರಾಜ್ಯಗಳಿಗೆ ಮಾದರಿ.
MISHTI ಅಡಿ 22,500 ಹೆಕ್ಟರ್ ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ಭೂಮಿ ಪುನರುತ್ಪಾದಿಸಲಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಗುಜರಾತ್ ಮುನ್ನಡೆಯೊಂದಿಗೆ ಭಾರತ ತೀರ ಹಸಿರು ಪಟ್ಟಿಗಳನ್ನು ಪುನರುತ್ಪಾದನೆ ಮಾಡಲು ವೇಗವಾಗಿ ಮುಂದಾಗಿದೆ. ಸವಾಲುಗಳು ದೊಡ್ಡದಾಗಿದ್ದರೂ, ಪರಿಸರ, ಸಮುದಾಯ ಮತ್ತು ನೀತಿ ಸಂಯೋಜನೆ ಆಶಾಜನಕವಾಗಿದೆ.
A CSR Initiative of
Designed and Executed by
Implemented by
Technology is a useful servant, but a dangerous master, it was rightly said. Electronic devices have grown into an inevitable part of our daily lives.
Leave A Comment