In the Himalayas, landslides have stopped being rare accidents. They are becoming routine, almost predictable. Himachal Pradesh saw more than 400 deaths in July–August 2023 alone, triggered by torrential rains and worsened by reckless slope-cutting for roads and buildings. Uttarakhand has been on the same path. By 2025, nearly 65 per cent of monsoon days featured extreme weather events almost double the proportion in 2022, according to data from the state’s emergency operation centre. Flash floods and landslides in Uttarkashi this season killed at least 48 people, while more than 100 remain missing.
A report by the Centre for Science and Environment makes it clear that from 2013 to 2022, the Himalayan region bore the brunt of disasters: 44 per cent of all such events in India happened here. The mountains suffered 192 floods, landslides, and thunderstorms during that period.
Numbers alone can overwhelm, but they matter. As per official records, 1,297 people died due to flash floods up to July 2025, already surpassing the death toll of 2024 (1,287) and far above 2023 (862). In August 2025, more than 100 lives were lost in flash floods across Uttarakhand and Jammu and Kashmir. Himachal Pradesh, battered during this monsoon, recorded ₹1,59,981 lakh in losses by early August.
The trend is brutal. Uttarakhand has already seen over 30 per cent rise in disaster-related casualties this year, making 2025 the deadliest in recent years.
Scientists are not mincing words anymore. The Intergovernmental Panel on Climate Change has warned that the Himalayan region is heating faster than the rest of India. While the national average temperature rise is 1.5°C, the Himalayas have already seen 2.5°C of warming. Ice has melted at shocking rates 40 per cent of glaciers gone, with projections that up to 75 per cent could disappear by the end of this century.
The consequences trickle down into everything. Snow cover shrank by 50 per cent in just one year, from January 2023 to January 2024. Cloudbursts in 2022 and 2023 were not isolated freak events but precursors to a much more violent future, as per CSE analysis. And this matters for daily survival: around 90 per cent of Himalayan agriculture is rain-fed.
Blame cannot be shifted entirely onto climate change. Human activity has turned fragile slopes into death traps. The Char Dham highway project is the most glaring example. A peer-reviewed study in Geotechnical and Geological Engineering tracked 800 km of pilgrimage routes and identified 811 landslides, with 81 per cent of them occurring within 100 metres of the highway. Slopes were cut at angles steeper than 80°, way beyond safe engineering limits. The result? Over 55,000 trees felled, 690 hectares of forest lost, and nearly 20 million cubic metres of soil displaced. In short, the highway itself is destabilising the very mountains it passes through.
Then there is Joshimath, Uttarakhand’s sinking town. Remote sensing studies using Sentinel-1 satellite data show subsidence rates of up to 94 mm per year between 2022 and 2023. Cracks have appeared in more than 868 houses and civil structures. Researchers traced the causes: rapid urbanisation that doubled buildings between 2006 and 2023, blocked drainage channels that reduced natural “nalas” from nine to five, and unchecked hotel construction. Combine this with erosion along the Alaknanda riverbank, and the town is literally sliding away.
Tourism, ironically the lifeline of Himachal Pradesh, has become another threat. The state earns about 7 per cent of its GDP from tourism, but the explosion of hotels, resorts, and homestays has wiped out forests in Kangra, Dharamsala, McLeodganj, and Bir Billing. The infrastructure cannot keep up. Water shortages plague towns every summer. Waste piles up, traffic clogs narrow roads, and local communities find their agricultural lands disappearing as more families shift to tourism-related businesses.
The warning signs are clear. Towns like Joshimath show how quickly a once-thriving settlement can become unlivable. Subsidence, landslides, water scarcity, and infrastructure collapse are pushing families to migrate. Himachal’s repeated floods and slope failures are destroying homes and roads, forcing people into temporary shelters.
Habitability isn’t just about surviving the next landslide; it’s about whether people can see a future here. If agriculture fails due to vanishing snow and erratic rainfall, if drinking water runs out each summer, if every monsoon season wipes away roads and bridges, then the question becomes: who will stay?
Policies exist, at least on paper. The National Disaster Management Authority has guidelines on landslide mitigation, slope management, and early warning. Himachal Pradesh High Court has repeatedly cracked down on illegal hotel construction. But enforcement remains patchy, almost symbolic.
There are solutions out there. Japan uses advanced slope-stabilising technologies and real-time early-warning systems. Switzerland enforces strict hazard zoning before any construction in alpine areas. Nepal has pioneered community-led disaster management projects in its rural, landslide-prone hills.
Even within India, research is opening new doors. Studies in Civil Engineering Journal (2022) and Scientific Reports (2024) are using satellite imagery and machine learning to map landslide hotspots with high accuracy. Engineers recommend slope-stabilisation measures such as grouted tiebacks anchors drilled into rock to hold unstable slopes in place.
The Himalayan states are standing at a dangerous threshold. Climate change has stacked the odds against them, but reckless construction and weak regulation are making the collapse faster and deadlier. Himachal and Uttarakhand cannot afford to gamble on short-term development at the cost of long-term survival.
हिमालय में अब भूस्खलन कोई दुर्लभ हादसा नहीं रहा। यह अब सामान्य, लगभग पूर्वानुमेय घटनाएं बन चुके हैं। सिर्फ जुलाई–अगस्त 2023 में ही हिमाचल प्रदेश में 400 से अधिक लोगों की मौत हुई — कारण था मूसलाधार बारिश और सड़कों व इमारतों के लिए लापरवाही से की गई ढलानों की कटाई। उत्तराखंड भी इसी राह पर चल पड़ा है। 2025 तक मानसून के लगभग 65 प्रतिशत दिनों में चरम मौसम की घटनाएं दर्ज की गईं — जो 2022 की तुलना में लगभग दोगुनी हैं, राज्य के आपात संचालन केंद्र के आंकड़ों के अनुसार। इस सीज़न में उत्तरकाशी में बादल फटने और भूस्खलन से कम से कम 48 लोगों की मौत हुई, जबकि 100 से अधिक लोग लापता हैं।
विनाश का पैमाना लगातार बढ़ रहा है
सिर्फ आंकड़े भले भारी लगें, लेकिन वे महत्वपूर्ण हैं। आधिकारिक रिकॉर्ड के अनुसार जुलाई 2025 तक 1,297 लोगों की मौत अचानक आई बाढ़ों से हो चुकी है — यह संख्या 2024 (1,287) और 2023 (862) दोनों से अधिक है। अगस्त 2025 में उत्तराखंड और जम्मू-कश्मीर में बादल फटने से 100 से अधिक लोगों की जान गई। हिमाचल प्रदेश, जो इस मानसून में सबसे ज्यादा प्रभावित रहा, ने अगस्त की शुरुआत तक ₹1,59,981 लाख का नुकसान दर्ज किया।
रुझान क्रूर है — उत्तराखंड में इस वर्ष आपदाओं से संबंधित मौतों में 30 प्रतिशत से अधिक की वृद्धि हुई है, जिससे 2025 हाल के वर्षों का सबसे घातक वर्ष बन गया है।
जलवायु परिवर्तन तेज़ी से स्थिति बिगाड़ रहा है
वैज्ञानिक अब अपने शब्दों में नरमी नहीं बरत रहे। जलवायु परिवर्तन पर अंतर-सरकारी पैनल (IPCC) ने चेतावनी दी है कि हिमालयी क्षेत्र भारत के बाकी हिस्सों की तुलना में अधिक तेजी से गर्म हो रहा है। जहां राष्ट्रीय औसत तापमान वृद्धि 1.5°C है, वहीं हिमालय में यह पहले ही 2.5°C तक पहुंच चुकी है। बर्फ के पिघलने की दर चौंकाने वाली है — 40 प्रतिशत ग्लेशियर गायब हो चुके हैं, और अनुमान है कि इस सदी के अंत तक 75 प्रतिशत तक गायब हो सकते हैं।
इसके परिणाम हर स्तर पर महसूस किए जा रहे हैं। जनवरी 2023 से जनवरी 2024 के बीच बर्फ की परत में 50 प्रतिशत की गिरावट आई। 2022 और 2023 के बादल फटने की घटनाएं कोई एकबारगी आपदाएं नहीं थीं, बल्कि आने वाले और भी हिंसक भविष्य के संकेत थीं, जैसा कि सेंटर फॉर साइंस एंड एनवायरनमेंट (CSE) के विश्लेषण में कहा गया है। यह दैनिक जीवन से भी जुड़ा है — हिमालयी कृषि का लगभग 90 प्रतिशत हिस्सा वर्षा पर निर्भर है।
मानव हस्तक्षेप स्थिति को और खराब कर रहा है
सारा दोष जलवायु परिवर्तन पर नहीं डाला जा सकता। मानवीय गतिविधियों ने नाजुक ढलानों को मौत के जाल में बदल दिया है। चारधाम राजमार्ग परियोजना इसका सबसे बड़ा उदाहरण है। Geotechnical and Geological Engineering जर्नल में प्रकाशित एक सहकर्मी-समीक्षित अध्ययन ने 800 किमी के तीर्थ मार्गों का विश्लेषण किया और 811 भूस्खलनों की पहचान की, जिनमें से 81 प्रतिशत राजमार्ग से 100 मीटर के भीतर हुए। ढलानों को 80° से अधिक के कोण पर काटा गया — जो सुरक्षित इंजीनियरिंग सीमा से कहीं ज्यादा है। परिणाम? 55,000 से अधिक पेड़ों की कटाई, 690 हेक्टेयर जंगलों का नुकसान, और लगभग 2 करोड़ घन मीटर मिट्टी का विस्थापन। संक्षेप में, यह राजमार्ग उन्हीं पहाड़ों को अस्थिर कर रहा है जिनसे होकर यह गुजरता है।
इसके बाद आता है जोशीमठ, उत्तराखंड का डूबता हुआ शहर। सेंटिनल-1 सैटेलाइट डेटा पर आधारित रिमोट सेंसिंग अध्ययनों से पता चला है कि 2022 से 2023 के बीच भूमि धंसाव की दर 94 मिमी प्रति वर्ष तक पहुंच गई। 868 से अधिक घरों और इमारतों में दरारें आ चुकी हैं। शोधकर्ताओं ने कारणों का पता लगाया — 2006 से 2023 के बीच इमारतों की संख्या दोगुनी हो गई, जल निकासी चैनलों को अवरुद्ध कर दिया गया जिससे प्राकृतिक ‘नालों’ की संख्या नौ से घटकर पांच रह गई, और होटलों के अंधाधुंध निर्माण ने स्थिति को और बिगाड़ा। जब इसे अलकनंदा नदी के कटाव से जोड़ते हैं, तो यह शहर सचमुच फिसल रहा है।
पर्यटन, जो हिमाचल प्रदेश की जीवनरेखा माना जाता है, अब खतरा बन गया है। राज्य की लगभग 7 प्रतिशत जीडीपी पर्यटन से आती है, लेकिन होटलों, रिसॉर्ट्स और होमस्टे की बेतहाशा बढ़ोतरी ने कांगड़ा, धर्मशाला, मैक्लोडगंज और बीर बिलिंग में जंगलों को निगल लिया है। बुनियादी ढांचा इस विस्तार के साथ तालमेल नहीं बिठा पा रहा। हर गर्मी में पानी की किल्लत होती है। कचरा बढ़ रहा है, ट्रैफिक संकरी सड़कों पर जाम लगाता है, और स्थानीय समुदायों की कृषि भूमि धीरे-धीरे खत्म हो रही है क्योंकि परिवार पर्यटन से जुड़े कामों की ओर बढ़ रहे हैं।
रहने की स्थिति पहले से ही बिगड़ रही है
चेतावनी के संकेत साफ हैं। जोशीमठ यह दिखाता है कि एक समृद्ध बस्ती कितनी जल्दी रहने लायक नहीं रह जाती। भूमि धंसाव, भूस्खलन, पानी की कमी और ढहता हुआ ढांचा परिवारों को पलायन करने पर मजबूर कर रहा है। हिमाचल के बार-बार आने वाले बाढ़ और ढलान धंसाव ने घरों और सड़कों को नष्ट कर दिया है, जिससे लोग अस्थायी शिविरों में रहने को विवश हैं।
रहने योग्य होना केवल अगले भूस्खलन से बचने का सवाल नहीं है; यह इस बात पर निर्भर करता है कि क्या लोग यहां अपना भविष्य देख पा रहे हैं। अगर बर्फ और अनियमित वर्षा के कारण कृषि विफल हो जाए, अगर हर गर्मी में पीने का पानी खत्म हो जाए, अगर हर मानसून सड़कों और पुलों को बहा ले जाए — तो सवाल यह बनता है: कौन रहेगा यहां?
नीतियां कागज़ पर मौजूद हैं। राष्ट्रीय आपदा प्रबंधन प्राधिकरण (NDMA) ने भूस्खलन शमन, ढलान प्रबंधन और प्रारंभिक चेतावनी पर दिशा-निर्देश जारी किए हैं। हिमाचल प्रदेश हाई कोर्ट ने भी बार-बार अवैध होटल निर्माण पर सख्ती की है। लेकिन इनका क्रियान्वयन अधूरा है — लगभग प्रतीकात्मक।
क्या सीख ली जा सकती है?
कई समाधान मौजूद हैं। जापान उन्नत ढलान स्थिरीकरण तकनीक और रियल-टाइम प्रारंभिक चेतावनी प्रणालियों का उपयोग करता है। स्विट्ज़रलैंड में किसी भी निर्माण से पहले सख्त hazard zoning लागू होती है। नेपाल ने अपने ग्रामीण, भूस्खलन-प्रवण इलाकों में सामुदायिक नेतृत्व वाले आपदा प्रबंधन मॉडल को सफलतापूर्वक अपनाया है।
भारत के भीतर भी अनुसंधान नई संभावनाएं खोल रहा है। Civil Engineering Journal (2022) और Scientific Reports (2024) में प्रकाशित अध्ययनों में सैटेलाइट इमेजरी और मशीन लर्निंग का उपयोग करके भूस्खलन हॉटस्पॉट्स को सटीकता से मैप किया गया है। इंजीनियरों ने ढलानों को स्थिर करने के लिए grouted tieback anchors जैसी तकनीकों की सिफारिश की है — यानी चट्टानों में ड्रिल की गई स्टील की एंकर रॉड्स जो अस्थिर ढलानों को थामे रखती हैं।
हिमालयी राज्य एक खतरनाक मोड़ पर खड़े हैं। जलवायु परिवर्तन ने उनके खिलाफ हालात पहले से ही कठिन बना दिए हैं, लेकिन लापरवाह निर्माण और कमजोर नियमन इस पतन को और तेज़ व घातक बना रहे हैं। हिमाचल और उत्तराखंड अब अल्पकालिक विकास के लिए दीर्घकालिक अस्तित्व को दांव पर नहीं लगा सकते।
हिमालयात भूस्खलन आता क्वचित घडणारे अपघात राहिलेले नाहीत. ती आता नेहमीची, जवळपास अंदाज करता येणारी घटना बनली आहेत. फक्त जुलै–ऑगस्ट 2023 मध्येच हिमाचल प्रदेशात मुसळधार पावसामुळे आणि रस्ते व इमारतींसाठी निष्काळजीपणे केलेल्या उतारकापणीमुळे 400 हून अधिक लोकांचा मृत्यू झाला. उत्तराखंडही त्याच मार्गावर आहे. 2025 पर्यंत मान्सूनच्या जवळपास 65 टक्के दिवसांत तीव्र हवामानाच्या घटना घडल्या — 2022 च्या तुलनेत जवळपास दुप्पट, असे राज्याच्या आपत्कालीन संचालन केंद्राच्या आकडेवारीत नमूद केले आहे. या हंगामात उत्तरकाशीत आलेल्या पूर आणि भूस्खलनांमध्ये किमान 48 जणांचा मृत्यू झाला, तर 100 हून अधिक लोक बेपत्ता आहेत.
विनाशाचे प्रमाण वाढत चालले आहे
आकडे चकित करणारे आहेत, पण ते महत्त्वाचे आहेत. अधिकृत नोंदींनुसार, जुलै 2025 पर्यंत अचानक आलेल्या पूरांमुळे 1,297 लोकांचा मृत्यू झाला आहे — ही संख्या 2024 (1,287) आणि 2023 (862) पेक्षा जास्त आहे. ऑगस्ट 2025 मध्ये उत्तराखंड आणि जम्मू–काश्मीरमध्ये आलेल्या पूरांमुळे 100 पेक्षा जास्त लोक मृत्यूमुखी पडले. हिमाचल प्रदेश, जो या मान्सूनमध्ये सर्वाधिक प्रभावित झाला, त्याने ऑगस्टच्या सुरुवातीपर्यंत ₹1,59,981 लाख रुपयांचे नुकसान नोंदवले आहे.
हा कल निर्दय आहे. उत्तराखंडमध्ये या वर्षी आपत्ती–संबंधित मृत्यूंमध्ये 30 टक्क्यांहून अधिक वाढ झाली असून, 2025 हे अलीकडील वर्षांतील सर्वात प्राणघातक वर्ष ठरले आहे.
हवामान बदलामुळे परिस्थिती अधिक गंभीर होत आहे
शास्त्रज्ञ आता शब्द लपवत नाहीत. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) ने इशारा दिला आहे की हिमालय प्रदेश भारताच्या इतर भागांच्या तुलनेत अधिक वेगाने तापत आहे. जिथे राष्ट्रीय सरासरी तापमानवाढ 1.5°C आहे, तिथे हिमालयात ती आधीच 2.5°C पर्यंत पोहोचली आहे. बर्फ वितळण्याचा वेग धक्कादायक आहे — 40 टक्के हिमनद्या नष्ट झाल्या आहेत, आणि या शतकाच्या अखेरीस 75 टक्क्यांपर्यंत गायब होण्याची शक्यता आहे.
याचे परिणाम सर्वच क्षेत्रांवर दिसत आहेत. जानेवारी 2023 ते जानेवारी 2024 या एका वर्षात हिमाच्छादनात 50 टक्क्यांची घट झाली. 2022 आणि 2023 मधील ढगफुटीच्या घटना काही अपवाद नव्हत्या, तर अधिक हिंसक भविष्यासाठीचा इशारा होत्या, असे Centre for Science and Environment (CSE) च्या विश्लेषणात नमूद केले आहे. आणि हे दैनंदिन जीवनाशी संबंधित आहे — हिमालयातील सुमारे 90 टक्के शेती पावसावर अवलंबून आहे.
मानवी हस्तक्षेप परिस्थिती अधिक बिघडवत आहे
सारा दोष हवामान बदलावर टाकता येत नाही. मानवी कृतींनी नाजूक डोंगराळ उतारांना मृत्यूच्या सापळ्यात रूपांतरित केले आहे. चारधाम महामार्ग प्रकल्प हे याचे सर्वात ठळक उदाहरण आहे. Geotechnical and Geological Engineering या नियतकालिकात प्रसिद्ध झालेल्या संशोधनात 800 कि.मी.च्या तीर्थमार्गांचा अभ्यास करण्यात आला आणि 811 भूस्खलनांची नोंद करण्यात आली, ज्यांपैकी 81 टक्के महामार्गापासून 100 मीटरच्या आत घडले. उतार 80° पेक्षा अधिक कोनात कापले गेले — जे सुरक्षित अभियांत्रिकी मर्यादेपेक्षा खूप जास्त आहे. परिणामी, 55,000 पेक्षा जास्त झाडे तोडली गेली, 690 हेक्टर जंगल नष्ट झाले आणि जवळपास 2 कोटी घनमीटर माती हलवली गेली. थोडक्यात, हा महामार्ग ज्या पर्वतरांगांमधून जातो, त्या स्वतःच अस्थिर करत आहे.
यानंतर येतो जोशीमठ — उत्तराखंडमधील बुडणारे शहर. Sentinel-1 उपग्रह डेटावर आधारित अभ्यासांनुसार, 2022 ते 2023 दरम्यान जमिनीच्या धसण्याचा दर 94 मिमी प्रतिवर्ष इतका नोंदवला गेला आहे. 868 पेक्षा जास्त घरे आणि इमारतींना तडे गेले आहेत. संशोधकांनी कारणे शोधली — 2006 ते 2023 दरम्यान इमारतींची संख्या दुप्पट झाली, जलनिकासीचे नैसर्गिक मार्ग (नाले) 9 वरून 5 वर आले, आणि बेफाम हॉटेल बांधकामामुळे परिस्थिती आणखी बिघडली. यासोबत अलकनंदा नदीकिनाऱ्यावरील धूप वाढल्याने शहर अक्षरशः घसरत आहे.
पर्यटन — हिमाचल प्रदेशाची जीवनरेखा — आता संकट बनत आहे. राज्याच्या सुमारे 7 टक्के जीडीपीचा भाग पर्यटनातून येतो, पण हॉटेल्स, रिसॉर्ट्स आणि होमस्टेच्या प्रचंड वाढीमुळे कांग्रा, धर्मशाला, मॅक्लोडगंज आणि बीर बिलिंग येथील जंगल नष्ट होत आहेत. पायाभूत सुविधा या विस्ताराशी जुळत नाहीत. दर उन्हाळ्यात पाण्याचा तुटवडा असतो. कचरा साचतो, अरुंद रस्त्यांवर वाहतूक कोंडी होते, आणि स्थानिक समुदायांचे शेती क्षेत्र पर्यटनावर आधारित व्यवसायांमध्ये बदलत आहे.
राहण्याची स्थिती आधीच खालावत आहे
चेतावणीची चिन्हे स्पष्ट आहेत. जोशीमठ दाखवतो की एकेकाळी फुललेले शहर किती पटकन राहण्यायोग्य राहात नाही. धसणारे उतार, भूस्खलन, पाण्याची टंचाई आणि कोसळणारी पायाभूत रचना लोकांना स्थलांतर करण्यास भाग पाडत आहे. हिमाचलमधील सततचे पूर आणि डोंगरधस केवळ घरे आणि रस्ते उद्ध्वस्त करत नाहीत, तर लोकांना तात्पुरत्या आश्रयात ढकलत आहेत.
राहण्यायोग्यता म्हणजे फक्त पुढच्या भूस्खलनातून वाचणे नाही — तर लोकांना येथे भविष्य दिसते का, हा प्रश्न आहे. जर शेती बर्फाच्या अभावामुळे आणि अवेळी पावसामुळे अपयशी ठरली, जर दर उन्हाळ्यात पिण्याच्या पाण्याचा तुटवडा झाला, आणि प्रत्येक मान्सून रस्ते व पूल वाहून नेतो — तर प्रश्न उरतो: इथे कोण राहणार?
धोरणे कागदावर तरी आहेत. National Disaster Management Authority (NDMA) ने भूस्खलन प्रतिबंध, उतार व्यवस्थापन आणि प्रारंभिक इशारा प्रणालींवर मार्गदर्शक तत्त्वे जारी केली आहेत. हिमाचल प्रदेश उच्च न्यायालयाने अवैध हॉटेल बांधकामांवर वारंवार कारवाई केली आहे. पण अंमलबजावणी अपुरी आहे — जवळपास केवळ प्रतीकात्मक.
काय शिकता येईल?
अनेक उपाय आहेत. जपान प्रगत उतार-स्थिरीकरण तंत्रज्ञान आणि वास्तविक वेळेतील प्रारंभिक चेतावणी प्रणाली वापरतो. स्वित्झर्लंडमध्ये कोणत्याही बांधकामापूर्वी कठोर hazard zoning नियम लागू आहेत. नेपाळने आपल्या डोंगराळ भागात सामुदायिक नेतृत्वाखालील आपत्ती व्यवस्थापनाची मॉडेल्स यशस्वीपणे राबवली आहेत.
भारतामध्येही संशोधन नव्या शक्यता निर्माण करत आहे. Civil Engineering Journal (2022) आणि Scientific Reports (2024) मधील अभ्यासांनी उपग्रह प्रतिमा आणि मशीन लर्निंगचा वापर करून भूस्खलन–संवेदनशील भाग अचूकपणे ओळखले आहेत. अभियंते grouted tieback anchors सारख्या उतार-स्थिरीकरण पद्धतींची शिफारस करतात — म्हणजे डोंगरात स्टीलचे अँकर रॉड्स ड्रिल करून अस्थिर उतारांना आधार दिला जातो.
हिमालयातील राज्ये एका धोकादायक उंबरठ्यावर उभी आहेत. हवामान बदलाने आधीच परिस्थिती गंभीर केली आहे, पण निष्काळजी बांधकाम आणि कमकुवत नियमन या पतनाला अधिक वेगवान आणि घातक बनवत आहेत. हिमाचल आणि उत्तराखंड आता अल्पकालीन विकासासाठी दीर्घकालीन अस्तित्वाचा जुगार लावू शकत नाहीत.
હિમાલયોમાં હવે ભૂસ્ખલન દુર્લભ અકસ્માત નથી રહ્યા. હવે તે સામાન્ય, લગભગ અનુમાનિત ઘટનાઓ બની ગયા છે. ફક્ત જુલાઈ–ઓગસ્ટ 2023 દરમિયાન જ હિમાચલ પ્રદેશમાં ભારે વરસાદ અને રસ્તાઓ તથા ઈમારતો માટે બેદરકારીપૂર્વક કરવામાં આવેલા ઢાળ કાપવાના કારણે 400 કરતાં વધુ લોકોના મોત થયા. ઉત્તરાખંડ પણ એ જ રસ્તે ચાલી રહ્યો છે. 2025 સુધીમાં મોસમના લગભગ 65 ટકા દિવસોમાં તીવ્ર હવામાનની ઘટનાઓ નોંધાઈ — જે 2022ની તુલનામાં લગભગ બમણી છે, રાજ્યના ઇમર્જન્સી ઑપરેશન સેન્ટરના આંકડા મુજબ. આ સિઝનમાં ઉત્તરકાશીમાં આવેલા અચાનક પૂર અને ભૂસ્ખલનમાં ઓછામાં ઓછા 48 લોકોના મોત થયા, જ્યારે 100થી વધુ લોકો ગુમ છે.
વિનાશનો સ્તર સતત વધી રહ્યો છે
આંકડા ભારે લાગે છે, પરંતુ તેઓ મહત્વપૂર્ણ છે. સરકારી રેકોર્ડ મુજબ જુલાઈ 2025 સુધી અચાનક આવેલા પૂરને કારણે 1,297 લોકોનાં મોત થયા છે — જે 2024 (1,287) અને 2023 (862) કરતાં વધુ છે. ઑગસ્ટ 2025માં ઉત્તરાખંડ અને જમ્મુ-કાશ્મીરમાં અચાનક પૂરના કારણે 100થી વધુ લોકોનાં મોત થયા. હિમાચલ પ્રદેશ, જે આ મોસમમાં સૌથી વધુ અસરગ્રસ્ત રહ્યું, એણે ઑગસ્ટની શરૂઆત સુધી ₹1,59,981 લાખનું નુકસાન નોંધાવ્યું.
રોજાનંદી સ્થિતિ ક્રૂર બની રહી છે. ઉત્તરાખંડમાં આ વર્ષે આપત્તિ-સંબંધિત મોતમાં 30 ટકા કરતાં વધુનો વધારો થયો છે, જેને કારણે 2025 છેલ્લા ઘણા વર્ષોમાં સૌથી ઘાતક સાબિત થયું છે.
જલવાયુ પરિવર્તન તીવ્રતા વધારી રહ્યું છે
વિજ્ઞાનીઓ હવે શબ્દોમાં નરમાઈ રાખતા નથી. Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) એ ચેતવણી આપી છે કે હિમાલય ક્ષેત્ર ભારતના બાકીના ભાગની તુલનામાં ઝડપી ગરમ થઈ રહ્યું છે. જ્યાં રાષ્ટ્રીય સરેરાશ તાપમાનમાં વધારો 1.5°C છે, ત્યાં હિમાલયમાં તે પહેલાથી જ 2.5°C થઈ ગયું છે. બરફના પિગળવાનો દર ચોંકાવનારો છે — 40 ટકા હિમનદીઓ અદ્રશ્ય થઈ ગઈ છે, અને અંદાજ છે કે આ સદીના અંત સુધી 75 ટકા સુધી ખતમ થઈ શકે છે.
આનો પ્રભાવ દરેક ક્ષેત્ર પર પડી રહ્યો છે. જાન્યુઆરી 2023 થી જાન્યુઆરી 2024 વચ્ચે બરફના આવરણમાં 50 ટકાનો ઘટાડો નોંધાયો. 2022 અને 2023ના વાદળફાટના બનાવો કોઈ એકકાલીન ઘટનાઓ નહોતા, પરંતુ વધુ હિંસક ભવિષ્યના સંકેત હતા, એવું Centre for Science and Environment (CSE) ના વિશ્લેષણમાં કહેવામાં આવ્યું છે. અને આ રોજિંદા જીવન સાથે સીધો સંબંધ ધરાવે છે — હિમાલયની આશરે 90 ટકા ખેતી વરસાદ પર આધારિત છે.
માનવ હસ્તક્ષેપ સ્થિતિને વધુ ખરાબ બનાવી રહ્યો છે
દોષ સંપૂર્ણપણે જલવાયુ પરિવર્તન પર મૂકવો યોગ્ય નથી. માનવ પ્રવૃત્તિઓએ નાજુક ઢાળોને મોતના જાળમાં ફેરવી દીધા છે. ચારધામ હાઇવે પ્રોજેક્ટ તેનું સૌથી મોટું ઉદાહરણ છે. Geotechnical and Geological Engineering જર્નલમાં પ્રકાશિત થયેલા એક અભ્યાસમાં 800 કિમીની યાત્રામાર્ગોની તપાસ કરવામાં આવી અને 811 ભૂસ્ખલનોની ઓળખ કરવામાં આવી, જેમાંથી 81 ટકા હાઇવેના 100 મીટરના વિસ્તારની અંદર હતા. ઢાળો 80° કરતાં વધુ ખૂણેથી કાપવામાં આવ્યા — જે સુરક્ષિત ઈજનેરી મર્યાદાથી ઘણી વધુ છે. પરિણામ? 55,000 કરતાં વધુ ઝાડો કપાઈ ગયા, 690 હેક્ટર જંગલો નાશ પામ્યા, અને આશરે 2 કરોડ ઘનમીટર માટી ખસેડાઈ. સંક્ષેપમાં, આ હાઇવે એ જ પહાડોને અસ્થિર બનાવી રહ્યો છે, જેઓમાંથી તે પસાર થાય છે.
ત્યારબાદ આવે છે જોશીમઠ — ઉત્તરાખંડનું ડૂબતું શહેર. Sentinel-1 ઉપગ્રહના ડેટા પરથી કરાયેલા રિમોટ સેન્સિંગ અભ્યાસોમાં જાણવા મળ્યું છે કે 2022 થી 2023 દરમિયાન ધરતી ધસાવનો દર 94 મિમી પ્રતિ વર્ષ સુધી પહોંચી ગયો છે. 868થી વધુ ઘરો અને ઇમારતોમાં તિરાડો પડી ગઈ છે. સંશોધકોએ કારણો શોધ્યા — 2006 થી 2023 વચ્ચે ઇમારતોની સંખ્યા બમણી થઈ ગઈ, કુદરતી ડ્રેનેજ ચેનલોમાં અવરોધ સર્જાતા “નાળા” 9 થી ઘટીને 5 રહ્યા, અને હોટલોના અંધાધુંધ બાંધકામે સ્થિતિ વધુ ખરાબ કરી. જ્યારે આમાં અલકનંદા નદીના કિનારે થતી ધરાપનું જોડાણ થાય છે, ત્યારે આખું શહેર ધીમે ધીમે સરકી રહ્યું છે.
પર્યટન, જે હિમાચલ પ્રદેશની આર્થિક લાઇફલાઇન ગણાય છે, હવે જોખમમાં છે. રાજ્યની આશરે 7 ટકા GDP પર્યટનમાંથી મળે છે, પરંતુ હોટેલ, રિસોર્ટ અને હોમસ્ટેની વધતી સંખ્યાએ કાંગડા, ધર્મશાળા, મેક્લોડગંજ અને બીર બિલિંગના જંગલોનો નાશ કર્યો છે. ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર આ ઝડપ સાથે તાલ મેળવી શકતું નથી. ઉનાળામાં પાણીની તંગી રહે છે. કચરો વધી રહ્યો છે, ટ્રાફિક સંકડી સડકો પર જામ સર્જે છે, અને સ્થાનિક સમુદાયોની ખેતીની જમીન પર્યટન સાથે જોડાયેલા વ્યવસાયોમાં ફેરવાઈ રહી છે.
રહેવાની સ્થિતિ પહેલાથી જ નબળી પડી રહી છે
ચેતવણીના સંકેતો સ્પષ્ટ છે. જોશીમઠ બતાવે છે કે કેવી રીતે એક ફૂલતું શહેર ટૂંકા સમયમાં અવિશ્વાસપાત્ર બની શકે છે. ધરતી ધસાવ, ભૂસ્ખલન, પાણીની અછત અને તૂટતી ઇન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પરિવારોને સ્થળાંતર કરવા મજબૂર કરી રહી છે. હિમાચલમાં વારંવાર આવતાં પૂર અને ઢાળ ધરાશાયી થવાને કારણે ઘરો અને રસ્તાઓ નાશ પામી રહ્યા છે, અને લોકો તાત્કાલિક આશ્રયોમાં રહેવા મજબૂર છે.
રહેવું ફક્ત આગામી ભૂસ્ખલનમાંથી બચવું નથી — પરંતુ લોકો અહીં ભવિષ્ય જોઈ શકે છે કે નહીં, તે મહત્વનું છે. જો બરફની અછત અને અસ્થિર વરસાદને કારણે ખેતી નિષ્ફળ જાય, જો દરેક ઉનાળામાં પીવાનું પાણી ખૂટી જાય, અને દરેક મોસમમાં રસ્તા અને પુલ તૂટી જાય — તો પ્રશ્ન છે: અહીં કોણ રહેશે?
નીતિઓ કાગળ પર છે. National Disaster Management Authority (NDMA) એ ભૂસ્ખલન નિવારણ, ઢાળ વ્યવસ્થાપન અને અચાનક ચેતવણી અંગે માર્ગદર્શિકા બહાર પાડી છે. હિમાચલ પ્રદેશ હાઈકોર્ટે પણ ગેરકાયદેસર હોટેલ બાંધકામ પર વારંવાર કડક કાર્યવાહી કરી છે. પરંતુ અમલ નબળો છે — લગભગ પ્રતીકાત્મક.
શું શીખી શકાય?
ઘણા ઉકેલો ઉપલબ્ધ છે. જાપાન અદ્યતન ઢાળ-સ્થિરતા ટેક્નોલોજી અને રિયલ-ટાઇમ ચેતવણી સિસ્ટમનો ઉપયોગ કરે છે. સ્વિટ્ઝર્લેન્ડમાં કોઈપણ બાંધકામ પહેલાં કડક hazard zoning નિયમો અમલમાં છે. નેપાળે તેના ડુંગરાળ વિસ્તારોમાં સમુદાયના નેતૃત્વ હેઠળ આપત્તિ વ્યવસ્થાપનના મોડલ સફળતાપૂર્વક અમલમાં મૂકી છે.
ભારતમાં પણ સંશોધન નવી શક્યતાઓ ખોલી રહ્યું છે. Civil Engineering Journal (2022) અને Scientific Reports (2024) માં પ્રકાશિત અભ્યાસોએ ઉપગ્રહ ચિત્રો અને મશીન લર્નિંગનો ઉપયોગ કરીને ભૂસ્ખલન હોટસ્પોટ્સને ચોક્કસ રીતે ઓળખ્યા છે. ઇજનેરો grouted tieback anchors જેવી ઢાળ સ્થિરતા તકનીકોની ભલામણ કરે છે — એટલે કે પથ્થરમાં સ્ટીલની દાંડી ડ્રિલ કરીને અસ્થિર ઢાળને સ્થિર રાખવામાં આવે છે.
હિમાલયના રાજ્યો એક જોખમી કિનારે ઊભા છે. જલવાયુ પરિવર્તન પહેલેથી જ પરિસ્થિતિને ખરાબ બનાવી ચૂક્યું છે, પરંતુ બેદરકારીપૂર્વકના બાંધકામ અને નબળા નિયમન આ ધરાશાયીને વધુ ઝડપી અને ઘાતક બનાવી રહ્યા છે. હિમાચલ અને ઉત્તરાખંડ હવે ટૂંકાગાળાના વિકાસ માટે લાંબા ગાળાના અસ્તિત્વનો જુગાર રમી શકતા નથી.
హిమాలయ ప్రాంతాల్లో కొండచరియలు అరుదైన ప్రమాదాలుగా మిగలలేదు. అవి ఇప్పుడు దాదాపు ప్రతిదినమూ జరుగుతున్నవిగా మారాయి. హిమాచల్ ప్రదేశ్లో జూలై–ఆగస్టు 2023 మధ్యలోనే 400 మందికి పైగా మృతి చెందారు. దీనికి కారణం భారీ వర్షపాతం, అలాగే రోడ్లు మరియు భవనాల నిర్మాణం కోసం అజాగ్రత్తగా కొండ త్రవ్వడం. ఉత్తరాఖండ్ కూడా ఇదే మార్గంలో ఉంది. రాష్ట్ర అత్యవసర కార్యకలాపాల కేంద్రం ప్రకారం, 2025 నాటికి మాన్సూన్ రోజుల్లో 65 శాతం తీవ్రమైన వాతావరణ ఘటనలు నమోదయ్యాయి — ఇది 2022తో పోలిస్తే రెండింతలు. ఈ సీజన్లో ఉత్తర్కాశి జిల్లాలో సంభవించిన అకస్మాత్ వరదలు మరియు కొండచరియల కారణంగా కనీసం 48 మంది మృతి చెందారు, 100 మందికి పైగా అదృశ్యమయ్యారు.
విధ్వంసం పరిమాణం పెరుగుతోంది
సంఖ్యలు భయంకరంగా కనిపించవచ్చు, కానీ అవి నిజాన్ని తెలియజేస్తాయి. అధికారిక రికార్డుల ప్రకారం, 2025 జూలై వరకు మెరుపు వరదల కారణంగా 1,297 మంది మృతి చెందారు — ఇది 2024 (1,287) కంటే ఎక్కువ, మరియు 2023 (862) కంటే చాలా ఎక్కువ. 2025 ఆగస్టులో, ఉత్తరాఖండ్ మరియు జమ్మూ & కాశ్మీర్లో వరదల కారణంగా 100 మందికి పైగా ప్రాణాలు కోల్పోయారు. హిమాచల్ ప్రదేశ్లో ఈ మాన్సూన్లోనే ₹1,59,981 లక్షల నష్టం నమోదైంది.
ఉత్తరాఖండ్లో విపత్తుల కారణంగా మరణాలు 30 శాతం పెరిగాయి — 2025 ఇప్పటివరకు అత్యంత ప్రాణాంతకమైన సంవత్సరం అయింది.
కాలమాన మార్పు వేగవంతం చేస్తోంది
విజ్ఞానవేత్తలు ఇప్పుడు సందేహాలు లేకుండా చెబుతున్నారు — హిమాలయ ప్రాంతం భారతదేశంలోని ఇతర ప్రాంతాల కంటే వేగంగా వేడెక్కుతోంది. భారతదేశ సగటు ఉష్ణోగ్రత పెరుగుదల 1.5°C కాగా, హిమాలయాల్లో అది ఇప్పటికే 2.5°C చేరుకుంది. మంచు కొండలు భయంకరమైన వేగంతో కరుగుతున్నాయి — ఇప్పటికే 40 శాతం హిమనదులు మాయమయ్యాయి, శతాబ్దం చివరినాటికి 75 శాతం వరకు అంతరించిపోవచ్చని అంచనా.
2023 జనవరి నుంచి 2024 జనవరి మధ్య మంచు పొర 50 శాతం తగ్గిపోయింది. 2022–2023 మధ్య సంభవించిన మేఘవిస్ఫోటాలు భవిష్యత్తులో మరింత హింసాత్మకమైన వాతావరణానికి సంకేతాలు. ఇది రోజువారీ జీవనానికి ప్రమాదం, ఎందుకంటే హిమాలయ వ్యవసాయం దాదాపు 90 శాతం వర్షాధారంగా ఉంటుంది.
మానవ జోక్యం పరిస్థితిని మరింత దారుణం చేస్తోంది
దీనికి మొత్తం బాధ్యత వాతావరణ మార్పుపైనే కాదు. మానవ కార్యకలాపాలు సున్నితమైన పర్వతాలను ప్రమాదకర ప్రాంతాలుగా మార్చేశాయి. చార్ ధామ్ హైవే ప్రాజెక్ట్ దీనికి పెద్ద ఉదాహరణ. 800 కి.మీ యాత్ర మార్గాలపై నిర్వహించిన అధ్యయనంలో 811 కొండచరియలు నమోదయ్యాయి — వీటిలో 81 శాతం 100 మీటర్ల పరిధిలోనే సంభవించాయి. కొండలను 80° కంటే ఎక్కువ కోణంలో త్రవ్వడంతో, భౌగోళిక స్థిరత్వం కోల్పోయింది. ఫలితంగా 55,000 చెట్లు నరికివేయబడ్డాయి, 690 హెక్టార్ల అడవులు నాశనం అయ్యాయి, మరియు 20 మిలియన్ క్యూబిక్ మీటర్ల మట్టి కదిలిపోయింది.
జోషిమఠ్ పట్టణం కూడా నెమ్మదిగా కూలిపోతుంది. 2022–2023 మధ్య ఉపగ్రహ డేటా ప్రకారం భూమి ఏడాదికి 94 మిల్లీమీటర్ల వేగంతో కూర్చిపోతుంది. 868 ఇళ్లలో పగుళ్లు వచ్చాయి. 2006–2023 మధ్య భవనాల సంఖ్య రెట్టింపయింది, నీటి ప్రవాహ మార్గాలు తగ్గిపోయాయి, హోటల్ నిర్మాణం నియంత్రణ లేకుండా జరిగింది. అలకనంద నది తీరాల క్షీణతతో పట్టణం జారిపోతోంది.
హిమాచల్ ప్రదేశ్ ఆర్థిక వ్యవస్థలో పర్యాటక రంగం 7% వాటా కలిగి ఉంది, కానీ హోటళ్ళు, రిసార్ట్లు, హోమ్స్టేలు వేగంగా పెరగడం వల్ల అడవులు నాశనం అయ్యాయి. నీటి కొరత, వ్యర్థాల పెరుగుదల, ట్రాఫిక్ మరియు వ్యవసాయ భూముల నష్టం — ఇవన్నీ స్థానిక సమాజాలను బాధిస్తున్నాయి.
నివసించడానికి అనుకూలత తగ్గిపోతోంది
జోషిమఠ్ వంటి పట్టణాలు హెచ్చరికగా మారాయి. భూమి కుంచించుకుపోవడం, కొండచరియలు, నీటి కొరత, మౌలిక సదుపాయాల ధ్వంసం — ఇవి ప్రజలను వలస వెళ్ళేలా చేస్తున్నాయి. వ్యవసాయం విఫలమైతే, నీటి వనరులు ఎండిపోతే, ప్రతి మాన్సూన్లో రహదారులు మరియు వంతెనలు కొట్టుకుపోతే — ఈ ప్రాంతాల్లో ఎవరు మిగిలి ఉంటారు?
జాతీయ విపత్తు నిర్వహణ సంస్థకు కొండచరియల నివారణ మరియు ముందస్తు హెచ్చరికలపై మార్గదర్శకాలు ఉన్నప్పటికీ, అమలు చాలా బలహీనంగా ఉంది.
పాఠాలు ఎక్కడినుండి నేర్చుకోవాలి?
జపాన్లో రియల్ టైమ్ హెచ్చరికా వ్యవస్థలు మరియు పర్వత స్థిరీకరణ సాంకేతికతలు విజయవంతంగా ఉపయోగిస్తున్నారు. స్విట్జర్లాండ్లో నిర్మాణానికి ముందు కఠినమైన ప్రమాద జోనింగ్ ఉంటుంది. నేపాల్లో సమాజ ఆధారిత విపత్తు నిర్వహణ ప్రాజెక్టులు అమలవుతున్నాయి.
భారతదేశంలో కూడా ఉపగ్రహ చిత్రాలు మరియు యంత్ర అభ్యాసం (Machine Learning) ద్వారా కొండచరియల హాట్స్పాట్లను గుర్తించే పరిశోధనలు జరుగుతున్నాయి. ఇంజనీర్లు కొండలను స్థిరీకరించడానికి రాతిలో ఆంకర్లు మరియు గ్రౌటెడ్ టైబ్యాక్లను సిఫారసు చేస్తున్నారు.
హిమాచల్ మరియు ఉత్తరాఖండ్ రాష్ట్రాలు ప్రమాదకర మలుపులో నిలిచాయి. వాతావరణ మార్పు ఇప్పటికే పరిస్థితిని విషమం చేసింది, కానీ అజాగ్రత్త నిర్మాణాలు మరియు బలహీన నియంత్రణలు పతనాన్ని వేగవంతం చేస్తున్నాయి.
తాత్కాలిక అభివృద్ధి కోసం దీర్ఘకాలిక జీవనాన్ని పణంగా పెట్టే స్థితి హిమాలయ రాష్ట్రాలకు ఇక మిగలకూడదు.
ಹಿಮಾಲಯದಲ್ಲಿ ಭೂಕುಸಿತಗಳು ಈಗ ಅಪರೂಪದ ಘಟನೆಗಳಲ್ಲ. ಅವು ದಿನನಿತ್ಯದ ಸಂಗತಿಗಳಾಗಿ ಬದಲಾಗಿದೆ. 2023ರ ಜುಲೈ–ಆಗಸ್ಟ್ ತಿಂಗಳಲ್ಲಿ ಮಾತ್ರ ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ 400 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಮಂದಿ ಪ್ರಾಣ ಕಳೆದುಕೊಂಡರು — ಕಾರಣ: ಅತಿವೃಷ್ಟಿ ಮತ್ತು ಅಜಾಗರೂಕವಾಗಿ ರಸ್ತೆ ಮತ್ತು ಕಟ್ಟಡ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕಾಗಿ ಪರ್ವತ ತೊಳೆದ ಪರಿಣಾಮ. ಉತ್ತರಾಖಂಡವೂ ಇದೇ ಮಾರ್ಗದಲ್ಲಿ ಸಾಗುತ್ತಿದೆ. ರಾಜ್ಯದ ತುರ್ತು ಕಾರ್ಯಾಚರಣೆ ಕೇಂದ್ರದ ಮಾಹಿತಿಯಂತೆ, 2025ರ ವೇಳೆಗೆ ಮಳೆಗಾಲದ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ 65 ಶೇಕಡಾ ದಿನಗಳಲ್ಲಿ ಅತೀ ತೀವ್ರ ಹವಾಮಾನ ಘಟನೆಗಳು ದಾಖಲಾಗಿವೆ — ಇದು 2022ರಿಗಿಂತ ಎರಡು ಪಟ್ಟು ಹೆಚ್ಚು. ಈ ಸೀಸನ್ನಲ್ಲಿ ಉತ್ತರಕಾಶಿಯಲ್ಲಿ ಸಂಭವಿಸಿದ ಫ್ಲ್ಯಾಶ್ ಫ್ಲಡ್ಗಳು ಮತ್ತು ಭೂಕುಸಿತಗಳಿಂದ ಕನಿಷ್ಠ 48 ಮಂದಿ ಮೃತಪಟ್ಟಿದ್ದು, 100 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಮಂದಿ ಕಾಣೆಯಾಗಿದ್ದಾರೆ.
ವಿನಾಶದ ಪ್ರಮಾಣ ಹೆಚ್ಚುತ್ತಿದೆ
ಸಂಖ್ಯೆಗಳು ಭೀತಿಕರವಾಗಬಹುದು, ಆದರೆ ಅವು ನಿಜವನ್ನು ತೋರಿಸುತ್ತವೆ. ಅಧಿಕೃತ ದಾಖಲೆಗಳ ಪ್ರಕಾರ, 2025ರ ಜುಲೈವರೆಗೂ 1,297 ಮಂದಿ ಫ್ಲ್ಯಾಶ್ ಫ್ಲಡ್ಗಳಿಂದ ಸಾವನ್ನಪ್ಪಿದ್ದಾರೆ — ಇದು 2024ರ (1,287) ಸಂಖ್ಯೆಯನ್ನು ಮೀರಿಸಿದ್ದು, 2023ರ (862) ಗಿಂತ ಬಹಳ ಹೆಚ್ಚಾಗಿದೆ. ಆಗಸ್ಟ್ 2025 ರಲ್ಲಿ ಉತ್ತರಾಖಂಡ ಮತ್ತು ಜಮ್ಮು-ಕಾಶ್ಮೀರದ ವಿವಿಧ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ 100 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಜನರು ಜೀವ ಕಳೆದುಕೊಂಡರು. ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಈ ಮಳೆಗಾಲದ ವೇಳೆಗೆ ₹1,59,981 ಲಕ್ಷದಷ್ಟು ನಷ್ಟ ದಾಖಲಾಗಿದೆ.
ಉತ್ತರಾಖಂಡದಲ್ಲಿ ವಿಪತ್ತು ಸಂಬಂಧಿತ ಸಾವುಗಳು 30 ಶೇಕಡಾ ಏರಿಕೆಯಾಗಿದೆ — 2025 ಇತ್ತೀಚಿನ ವರ್ಷಗಳಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಂತ ಮಾರಕ ವರ್ಷವಾಗಿದೆ.
ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ ಕುಸಿತವನ್ನು ವೇಗಗೊಳಿಸುತ್ತಿದೆ
ವಿಜ್ಞಾನಿಗಳು ಈಗ ಸ್ಪಷ್ಟವಾಗಿ ಹೇಳುತ್ತಿದ್ದಾರೆ — ಹಿಮಾಲಯ ಪ್ರದೇಶ ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಅತೀ ವೇಗವಾಗಿ ಬಿಸಿಯಾಗುತ್ತಿದೆ. ಭಾರತದಲ್ಲಿ ಸರಾಸರಿ ತಾಪಮಾನ ಏರಿಕೆ 1.5°C ಆಗಿದ್ದರೆ, ಹಿಮಾಲಯದಲ್ಲಿ ಅದು ಈಗಾಗಲೇ 2.5°C ತಲುಪಿದೆ. ಹಿಮನದಿಗಳು ಭಯಾನಕ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಕರಗುತ್ತಿವೆ — ಈಗಾಗಲೇ 40 ಶೇಕಡಾ ಹಿಮನದಿಗಳು ಮಾಯವಾಗಿವೆ, ಮತ್ತು ಶತಮಾನದ ಕೊನೆಯ ವೇಳೆಗೆ 75 ಶೇಕಡಾ ನಷ್ಟವಾಗುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇದೆ.
2023 ಜನವರಿಯಿಂದ 2024 ಜನವರಿವರೆಗೆ ಹಿಮದ ಆವರಣ 50 ಶೇಕಡಾ ಕಡಿಮೆಯಾಗಿದೆ. 2022–2023 ರ ಮಳೆಯ ಕಾಲದ ಮೋಡಸಿಡಿತಗಳು ಎಚ್ಚರಿಕೆಯ ಸೂಚನೆಗಳಾಗಿದ್ದು, ಮುಂದೆ ಇನ್ನಷ್ಟು ಹಿಂಸಾತ್ಮಕ ಹವಾಮಾನ ಎದುರಾಗಬಹುದು ಎಂದು ಸಿ.ಎಸ್.ಇ. ವಿಶ್ಲೇಷಣೆ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ಹಿಮಾಲಯದ ಕೃಷಿಯ 90 ಶೇಕಡಾ ಮಳೆಆಧಾರಿತವಾಗಿರುವುದರಿಂದ ಇದು ಜೀವಿತಕ್ಕೆ ನೇರ ಬೆದರಿಕೆಯಾಗಿದೆ.
ಮಾನವ ಹಸ್ತಕ್ಷೇಪ ಸಮಸ್ಯೆಯನ್ನು ಇನ್ನಷ್ಟು ಗಂಭೀರಗೊಳಿಸುತ್ತಿದೆ
ಇದು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆಯ ತಪ್ಪಲ್ಲ. ಮಾನವ ಚಟುವಟಿಕೆಗಳು ದುರ್ಬಲವಾದ ಪರ್ವತ ಪ್ರದೇಶಗಳನ್ನು ಸಾವಿನ ಉರುಲಿಗಳನ್ನಾಗಿ ಮಾರಿವೆ. ಚಾರ್ ಧಾಮ್ ಹೆದ್ದಾರಿ ಯೋಜನೆ ಇದಕ್ಕೆ ಸ್ಪಷ್ಟ ಉದಾಹರಣೆ. 800 ಕಿಮೀ ಯಾತ್ರಾ ಮಾರ್ಗದ ಅಧ್ಯಯನದಲ್ಲಿ 811 ಭೂಕುಸಿತಗಳು ಗುರುತಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ — ಅವುಗಳಲ್ಲಿ 81 ಶೇಕಡಾ 100 ಮೀಟರ್ ವ್ಯಾಪ್ತಿಯಲ್ಲೇ ಸಂಭವಿಸಿವೆ. ಪರ್ವತಗಳನ್ನು 80° ಕ್ಕಿಂತ ಹೆಚ್ಚು ತೀವ್ರ ಕೋನದಲ್ಲಿ ತೊಳೆದಿದ್ದು, ಭೂಗರ್ಭಶಾಸ್ತ್ರೀಯ ಸುರಕ್ಷತಾ ಮಿತಿಗಳನ್ನು ಉಲ್ಲಂಘಿಸಿದೆ. ಫಲಿತಾಂಶ — 55,000 ಗಿಡಗಳು ಕಡಿದುಹಾಕಲ್ಪಟ್ಟಿವೆ, 690 ಹೆಕ್ಟೇರ್ ಕಾಡು ನಾಶವಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು 20 ಮಿಲಿಯನ್ ಘನಮೀಟರ್ ಮಣ್ಣು ಸ್ಥಳಾಂತರಗೊಂಡಿದೆ.
ಜೋಷಿಮಠ್ ಎಂಬ ಪಟ್ಟಣವು ನಿಧಾನವಾಗಿ ಕುಸಿಯುತ್ತಿದೆ. 2022–2023 ರ ನಡುವೆ ಉಪಗ್ರಹ ಡೇಟಾ ಪ್ರಕಾರ ಪ್ರತಿ ವರ್ಷ ಭೂಮಿ 94 ಮಿ.ಮೀ ವೇಗದಲ್ಲಿ ಕುಸಿಯುತ್ತಿದೆ. 868 ಕ್ಕೂ ಹೆಚ್ಚು ಮನೆಗಳಲ್ಲಿ ಬಿರುಕುಗಳು ಮೂಡಿವೆ. 2006–2023ರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಡಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ದ್ವಿಗುಣವಾಗಿದೆ, ನೈಸರ್ಗಿಕ ಒಳಚರಂಡಿಗಳ ಸಂಖ್ಯೆ ಒಂಬತ್ತಿನಿಂದ ಐದಕ್ಕೆ ಇಳಿದಿದೆ, ಹೋಟೆಲ್ ನಿರ್ಮಾಣ ನಿರ್ಬಂಧವಿಲ್ಲದೆ ನಡೆದಿದೆ. ಅಲಕನಂದಾ ನದಿತೀರದ ಇರುವು ಸಹ ಈ ಕುಸಿತಕ್ಕೆ ಕಾರಣವಾಗಿದೆ.
ಹಿಮಾಚಲ ಪ್ರದೇಶದ ಆರ್ಥಿಕತೆಯಲ್ಲಿ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮದ ಪಾಲು ಸುಮಾರು 7 ಶೇಕಡಾ, ಆದರೆ ಹೋಟೆಲ್ಗಳು, ರಿಸಾರ್ಟ್ಗಳು ಮತ್ತು ಹೋಮ್ಸ್ಟೇಗಳ ಹೆಚ್ಚಳದಿಂದ ಕಾಡು ಪ್ರದೇಶಗಳು ನಾಶವಾಗುತ್ತಿವೆ. ನೀರಿನ ಕೊರತೆ, ತ್ಯಾಜ್ಯದ ಸಮಸ್ಯೆ, ಟ್ರಾಫಿಕ್ ದಟ್ಟಣೆ ಮತ್ತು ಕೃಷಿ ಭೂಮಿಯ ನಷ್ಟ — ಇವು ಎಲ್ಲವೂ ಸ್ಥಳೀಯ ಜನರ ಜೀವನದ ಮೇಲೆ ಪರಿಣಾಮ ಬೀರುತ್ತಿವೆ.
ವಾಸಯೋಗ್ಯತೆ ಈಗಾಗಲೇ ಹದಗೆಟ್ಟಿದೆ
ಜೋಷಿಮಠ್ಂತಹ ಪಟ್ಟಣಗಳು ಎಚ್ಚರಿಕೆಯ ಮಾದರಿಗಳಾಗಿವೆ. ಭೂ ಕುಸಿತ, ನೀರಿನ ಕೊರತೆ, ಮೂಲಸೌಕರ್ಯಗಳ ಧ್ವಂಸ ಮತ್ತು ನಿರಂತರ ವಿಪತ್ತುಗಳು ಜನರನ್ನು ವಲಸೆ ಹೋಗಲು ಪ್ರೇರೇಪಿಸುತ್ತಿವೆ. ಹಿಮಾಚಲದ ಮಳೆಗಾಲದ ಪ್ರತಿ ಬಾರಿ ಮನೆಗಳು ಮತ್ತು ರಸ್ತೆಗಳು ನಾಶವಾಗುತ್ತಿವೆ.
ನಿವಾಸಯೋಗ್ಯತೆ ಎಂದರೆ ಕೇವಲ ಬದುಕುಳಿಯುವುದು ಅಲ್ಲ — ಭವಿಷ್ಯದ ಭರವಸೆ. ಕೃಷಿ ವಿಫಲವಾದರೆ, ಕುಡಿಯುವ ನೀರು ಮುಗಿದರೆ, ಪ್ರತಿ ಮಳೆಯ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸೇತುವೆಗಳು ಮತ್ತು ರಸ್ತೆಗಳನ್ನು ಕೊಚ್ಚಿಕೊಂಡುಹೋದರೆ, ಯಾರಾದರೂ ಇಲ್ಲಿ ಉಳಿಯುವರಾ?
ರಾಷ್ಟ್ರೀಯ ವಿಪತ್ತು ನಿರ್ವಹಣಾ ಪ್ರಾಧಿಕಾರವು ಭೂಕುಸಿತ ನಿಯಂತ್ರಣ ಮತ್ತು ಮುನ್ನೆಚ್ಚರಿಕೆ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳ ಮಾರ್ಗಸೂಚಿಗಳನ್ನು ನೀಡಿದೆ, ಆದರೆ ಅನುಷ್ಠಾನ ದುರ್ಬಲವಾಗಿದೆ.
ಪಾಠಗಳು ಎಲ್ಲಿಂದ ಕಲಿಯಬೇಕು?
ಜಪಾನ್ನಲ್ಲಿ ಅತ್ಯಾಧುನಿಕ ಪರ್ವತ-ಸ್ಥಿರೀಕರಣ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನ ಮತ್ತು ರಿಯಲ್-ಟೈಮ್ ಮುನ್ನೆಚ್ಚರಿಕಾ ವ್ಯವಸ್ಥೆಗಳು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿವೆ. ಸ್ವಿಟ್ಜರ್ಲ್ಯಾಂಡ್ನಲ್ಲಿ ಕಟ್ಟಡ ನಿರ್ಮಾಣಕ್ಕೂ ಮೊದಲು ಅಪಾಯ ವಲಯೀಕರಣ ಕಡ್ಡಾಯವಾಗಿದೆ. ನೇಪಾಳದಲ್ಲಿ ಸಮುದಾಯ ಆಧಾರಿತ ವಿಪತ್ತು ನಿರ್ವಹಣಾ ಯೋಜನೆಗಳು ಪರಿಣಾಮಕಾರಿಯಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಿವೆ.
ಭಾರತದಲ್ಲಿಯೂ ಉಪಗ್ರಹ ಚಿತ್ರಗಳು ಮತ್ತು ಮೆಷಿನ್ ಲರ್ನಿಂಗ್ ತಂತ್ರಜ್ಞಾನಗಳಿಂದ ಭೂಕುಸಿತ ಹಾಟ್ಸ್ಪಾಟ್ಗಳನ್ನು ನಿಖರವಾಗಿ ಗುರುತಿಸಲು ಸಂಶೋಧನೆಗಳು ನಡೆಯುತ್ತಿವೆ. ಇಂಜಿನಿಯರುಗಳು ರಾಯಿಗುಟ್ಟಿದ ಆಂಕರ್ಗಳು ಮತ್ತು ಗ್ರೌಟೆಡ್ ಟೈಬ್ಯಾಕ್ಗಳಂತಹ ಪರ್ವತ ಸ್ಥಿರೀಕರಣ ಕ್ರಮಗಳನ್ನು ಶಿಫಾರಸು ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ.
ಹಿಮಾಚಲ ಮತ್ತು ಉತ್ತರಾಖಂಡ ಈಗ ಅಪಾಯಕಾರಿ ಅಂಚಿನಲ್ಲಿವೆ. ಹವಾಮಾನ ಬದಲಾವಣೆ ಈಗಾಗಲೇ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯನ್ನು ಹದಗೆಡಿಸಿದೆ, ಆದರೆ ನಿರ್ಲಕ್ಷ್ಯ ನಿರ್ಮಾಣ ಮತ್ತು ದುರ್ಬಲ ನಿಯಂತ್ರಣಗಳು ಪತನವನ್ನು ವೇಗಗೊಳಿಸುತ್ತಿವೆ.
ಸಾಲು ವರ್ಷಗಳ ಅಭಿವೃದ್ಧಿ ಹೆಸರಿನಲ್ಲಿ ಹಿಮಾಲಯದ ದೀರ್ಘಕಾಲದ ಬದುಕು ಪಣಕ್ಕಿಡುವಂತಿಲ್ಲ.
A CSR Initiative of
Designed and Executed by
Implemented by
Technology is a useful servant, but a dangerous master, it was rightly said. Electronic devices have grown into an inevitable part of our daily lives.
Leave A Comment